Sáng 29/3, tại Hà Nội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) và Tổ chức Lao động quốc tế ILO tổ chức hội thảo “Mở rộng diện bao phủ BHXH - Kinh nghiệm quốc tế và giải pháp cho Việt Nam". Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã tới dự và chỉ đạo hội nghị.
Số người tham gia BHXH còn thấp
Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung nhấn mạnh, BHXH là trụ cột chính của hệ thống các chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam, luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Chính sách BHXH đã từng bước được hoàn thiện, cho đến nay đã đạt được những kết quả nhất định, đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH ngày càng gia tăng. Bộ trưởng cho hay, “tính đến hết năm 2016, có trên 13 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 28% lực lượng lao động trong độ tuổi. Hàng năm, có khoảng 4-5 triệu người được hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn và khoảng 150 nghìn người hưởng các chế độ BHXH dài hạn. Đến nay, đã có gần 3 triệu người cao tuổi được hưởng lương hưu và BHXH hàng tháng. Nếu tính cả đối tượng hưởng trợ cấp xã hội cho người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo, người có công thì có trên 50% người cao tuổi ở Việt Nam được hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng”.
Tuy vậy, theo Bộ trưởng, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì chính sách BHXH cũng đã bộc lộ những hạn chế, bất cập như: Diện bao phủ BHXH của Việt Nam còn ở mức thấp so với các nước trên thế giới. Nhiều người lao động chưa được tham gia BHXH và được bảo vệ trước những rủi ro trong quá trình làm việc như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp... Nhiều người già không có lương hưu, phải tự lo hoặc sống phụ thuộc vào con cái.
Quỹ BHXH tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong dài hạn. Theo tính toán của Tổ chức Lao động quốc tế, nếu không có những điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối ở năm 2034.
Hệ thống các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt nên thiếu hấp dẫn với người dân. Hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thuận tiện, đôi khi gây khó khăn cho doanh nghiệp và người lao động.
Bộ trưởng nhấn mạnh: “Theo kế hoạch, đầu năm 2018, Ban Cán sự Đảng Chính phủ sẽ trình Ban Chấp hành Trung ương Đề án cải cách chính sách BHXH. Để có những cơ sở lý luận và thực tiễn thuyết phục, chúng ta phải bắt tay vào nghiên cứu ngay từ bây giờ”.
Bộ trưởng đề nghị các đại biểu đánh giá thật khách quan, toàn diện và đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm mở rộng diện bao phủ BHXH ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, thảo luận kỹ lưỡng, trước khi thống nhất được những giải pháp, những khuyến nghị phù hợp nhất với bối cảnh Việt Nam hiện nay.
Phải coi người lao động như khách hàng
Bàn về thực trạng việc tham gia BHXH của người lao động, Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Mai Đức Chính cho biết: Việt Nam vẫn còn “khoảng trống” lớn trong thực hiện mở rộng đối tượng tham gia BHXH. Ông phân tích, các cơ quan nhà nước chưa nắm được cũng như chưa có thống kê chính xác số lao động đang làm việc nhưng chưa được tham gia BHXH. Bởi số liệu thống kê cho thấy, mới chỉ có doanh nghiệp nhà nước và khu vực hành chính có tỉ lệ tham gia BHXH cao, còn lại có khoảng 7,5 triệu lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp nhưng số tham gia BHXH vẫn còn rất ít.
Ông Mai Đức Chính chỉ ra, mức tiền lương đóng BHXH của các doanh nghiệp cũng không đúng với thực tế. “Hầu hết các doanh nghiệp xây dựng 2 thang bảng lương (bảng lương quyết toán cơ quan thuế khoảng 6,5 triệu/người/tháng; bảng lương đóng BHXH khoảng 3,8 triệu/người/tháng). Như vậy, với trên 15.000 lao động, mỗi tháng đóng BHXH thấp hơn khoảng 1 triệu đồng thì quỹ BHXH “bỏ lọt” số tiền tương đối lớn” - ông Chính nhấn mạnh.
Đề xuất giải pháp mở rộng đối tượng tham gia BHXH trong thời gian tới, ông Phạm Trường Giang - Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB&XH) cho rằng, Chính phủ cần giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH phù hợp theo hướng gắn trách nhiệm của từng địa phương; tăng cường gắn kết chặt chẽ giữa cơ quan thuế và BHXH; thực thi chính sách hỗ trợ “có điều kiện” để tạo thói quen tham gia BHXH; bổ sung thêm chế độ ngắn hạn đối với chính sách BHXH tự nguyện. Cùng với đó, cũng cần gắn việc tham gia BHXH cho người lao động là một trong những điều kiện mà doanh nghiệp tiếp cận các chương trình ưu đãi của Nhà nước; xây dựng chính sách “con tham gia BHXH, bố mẹ được hưởng lương hưu xã hội”; đơn giản hóa quy trình thủ tục tham gia và thụ hưởng chính sách; xóa bỏ rào cản về ranh giới hành chính, địa phương trong việc tham gia vào hệ thống BHXH. Mặt khác, cũng tăng cường công tác thông tin BHXH cho người lao động.
Đại diện Tổ chức Lao động quốc tế ILO cho rằng có 4 phương án để mở rộng diện bao phủ BHXH. Phương án 1 là tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 đối với nam và nữ theo lộ trình cứ một năm tăng lên 1 tuổi và bắt đầu thực hiện từ 2018. Phương án 2 là tăng tuổi nghỉ hưu và giảm tỷ lệ thay thế (tính bằng tỷ số giữa người thụ hưởng và người tham gia BHXH) bằng cách sử dụng tỷ lệ tích lũy ở mức 1,5% mức đóng BHXH trong vòng 40 năm; phương án 3 là tăng tuổi nghỉ hưu, giảm tỷ lệ thay thế bằng cách áp dụng tỷ lệ tích lũy ở mức 1% đối với mỗi năm đóng góp, áp dụng cơ chế hưu trí toàn dân ở mức 50% lương tối thiểu khu vực Nhà nước; phương án 4 là tăng tuổi nghỉ hưu, áp dụng mô hình tài khoản cá nhân tượng trưng trong vòng 40 năm chuyển đổi từ năm 2018.
Phát biểu kết luận hội thảo, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh, mở rộng diện bao phủ BHXH là vấn đề đặt ra từ rất lâu, bởi, chủ trương của Đảng, Nhà nước từ trước đến nay đều đặt mục tiêu chăm lo cho người dân, đặc biệt là đối tượng yếu thế, người có công lên hàng đầu; cần có những thay đổi căn bản trong chính sách BHXH ở Việt Nam theo quy luật, xu hướng quốc tế gắn với việc tăng diện bao phủ.
Để phát triển bảo hiểm xã hội bắt buộc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu Bộ LĐ-TB&XH, BHXH Việt Nam thay đổi cách thức giao kế hoạch phát triển BHXH hàng năm không chỉ theo số thu mà phải đến từng cá nhân cụ thể, những người trực tiếp đóng và hưởng chế độ BHXH.
Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, hiện, các cơ quan mới nắm được số liệu chắc chắn về số lao động thuộc diện phải đóng BHXH bắt buộc, còn khoảng 20% chưa đóng phải có các giải pháp rất toàn diện từ vận động, kiểm tra, thanh tra cho đến việc khởi kiện ra tòa doanh nghiệp trốn đóng BHXH. Đây là quyền lợi của người lao động. Vì vậy, BHXH cần phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế để khắc phục tình trạng này.
Bên cạnh đó, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cùng các đoàn thể chính trị - xã hội cần thông tin, phổ biến quy định pháp luật để người lao động biết được quyền lợi của mình về BHXH, yêu cầu, giám sát, thông tin cho các cơ quan nhà nước về việc tuân thủ của người sử dụng lao động.
Về công tác phát triển BHXH tự nguyện, nhắc lại nhiều bài học kinh nghiệm khi phát triển bảo hiểm y tế, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng cần coi người mua bảo hiểm là khách hàng, từ đó có cơ chế phát triển mạnh mẽ các hình thức để các doanh nghiệp, đại lý cùng tham gia vào vận động bán bảo hiểm tự nguyện. Cùng với đó cần giao chỉ tiêu cụ thể về phát triển BHXH gắn với trách nhiệm địa phương.../.
Kim Thanh