Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là một xu thế lớn đang diễn ra trên toàn thế giới với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ mà nòng cốt là công nghệ số làm thay đổi nhanh chóng và mạnh mẽ hầu hết các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, đời sống văn hóa - xã hội, quốc phòng, an ninh; mở ra nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức đối với mỗi quốc gia, tổ chức và cá nhân.
Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã lãnh đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nghiên cứu nắm bắt, nâng cao năng lực tiếp cận và chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị (Chỉ thị số 16-CT/TTg, ngày 04/5/2017) về nâng cao năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ. Trên cơ sở đó, các bộ, ngành và địa phương đã xây dựng và triển khai thực hiện một số chính sách nhằm thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp công nghệ thông tin, điện tử - viễn thông. Cơ sở hạ tầng viễn thông được xây dựng khá đồng bộ. Kinh tế số được hình thành, phát triển nhanh, ngày càng trở thành bộ phận quan trọng của nền kinh tế; công nghệ số được áp dụng trong các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ; ngày càng nhiều hình thức kinh doanh, dịch vụ mới, xuyên quốc gia, dựa trên nền tảng công nghệ số và Internet tạo thêm nhiều cơ hội việc làm, thu nhập, tiện ích, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Việc xây dựng chính phủ điện tử, tiến tới chính phủ số được triển khai quyết liệt, bước đầu đạt được nhiều kết quả tích cực.
Đối với tỉnh ta, thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị, ngày 12/8/2020, Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Kế hoạch số 190-KH/TU với mục đích là nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, Mặt trận, đoàn thể chính trị - xã hội các cấp, cán bộ, đảng viên và Nhân dân về nội hàm, bản chất của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đồng thời xác định mục tiêu (cụ thể và tổng quát), nhiệm vụ, giải pháp để chủ động tham gia Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, coi đây là nhiệm vụ chiến lược đặc biệt quan trọng, là giải pháp đột phá trong hội nhập và phát triển của tỉnh.
Trên thực tế, trong những năm qua, cũng như các địa phương khác, tỉnh ta đã ứng dụng rộng rãi công nghệ số trong các lĩnh vực, ngành cơ bản như: nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, xây dựng, đầu tư, an ninh, quốc phòng, bưu chính viễn thông, tài chính, ngân hàng, điện lực, thuế, hải quan… Để đẩy mạnh cải cách hành chính, đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển của tỉnh, ngày 30/7/2019, tỉnh khai trương và đưa vào hoạt động Trung tâm phục vụ hành chính công. Từ đó đến nay, Trung tâm đã tập trung số hóa các hồ sơ từ cấp tỉnh đến cơ sở, tạo thuận lợi trong việc giải quyết các vấn đề giữa chính quyền với người dân. Tháng 01/2021, tỉnh tổ chức ra mắt Trung tâm Giám sát điều hành thông minh (IOC) Quảng Trị. Trung tâm hiện đã tích hợp các hệ thống phần mềm và cơ sở dữ liệu như: Hệ thống báo cáo của tỉnh; hệ thống một cửa điện tử của tỉnh; hệ thống phản ánh hiện trường; hệ thống quản lý thông tin báo chí, giáo dục thông minh, y tế thông minh, hệ thống camera giám sát an ninh trật tự; hệ thống giám sát an toàn thông tin mạng.... Các doanh nghiệp và người dân thông qua hệ thống có thể rà soát, tra cứu để thấy được quá trình xử lý hồ sơ, dữ liệu của mình. Nếu có vướng mắc trong quá trình xử lý, có thể phản ánh kịp thời và nhanh chóng đến các cấp chính quyền. Qua đó, giúp lãnh đạo tỉnh có bức tranh tổng thể và số liệu cụ thể của từng ngành, lĩnh vực, địa phương để chỉ đạo và ra quyết định chính xác, kịp thời, hiệu quả.
Tuy nhiên, trên địa bàn cả nước nói chung, tỉnh ta nói riêng, mức độ chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư còn thấp. Thể chế, chính sách còn nhiều hạn chế và bất cập. Cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu. Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực phát triển kinh tế - xã hội; hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia mới được hình thành, chưa đồng bộ và hiệu quả. Quá trình chuyển đổi số quốc gia còn chậm, thiếu chủ động do hạ tầng phục vụ quá trình chuyển đổi số còn nhiều hạn chế; nhiều doanh nghiệp còn bị động, năng lực tiếp cận, ứng dụng, phát triển công nghệ hiện đại còn thấp. Kinh tế số có quy mô còn nhỏ. Việc đấu tranh với tội phạm, bảo đảm an ninh mạng còn nhiều thách thức.
Quá trình triển khai Nghị quyết số 52-NQ/TW trên địa bàn tỉnh còn gặp một số khó khăn, vướng mắc, đó là: Do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nên công tác tuyên truyền đạt hiệu quả chưa cao; mức độ chủ động tiếp cận Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của một số địa phương, đơn vị còn chậm. Hạ tầng phục vụ quá trình chuyển đổi số, nguồn nhân lực số (lực lượng lao động ICT) còn hạn chế; không ít doanh nghiệp còn bị động trong việc triển khai phát triển kinh tế số, năng lực tiếp cận, ứng dụng, phát triển công nghệ hiện đại còn thấp (Báo cáo số 29-BC/TU, ngày 24/02/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy).
Tiếp tục nâng cao nhận thức, ý thức hành động và trách nhiệm của tất cả các cấp ủy đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư nhằm tận dụng có hiệu quả các cơ hội, hạn chế những tác động tiêu cực do cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại, cần đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt sâu rộng nội dung Nghị quyết số 52-NQ/TW trong hệ thống chính trị và toàn xã hội, trong đó chú trọng tuyên truyền, quán triệt các quan điểm và nhiệm vụ, giải pháp của Nghị quyết, bao gồm:
- Chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là yêu cầu tất yếu khách quan; là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược đặc biệt quan trọng, vừa cấp bách vừa lâu dài của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, gắn chặt với quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng; đồng thời nhận thức đầy đủ, đúng đắn về nội hàm, bản chất của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để quyết tâm đổi mới tư duy và hành động, coi đó là giải pháp đột phá với bước đi và lộ trình phù hợp, là cơ hội để Việt Nam bứt phá trong phát triển kinh tế - xã hội.
- Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mang lại cả cơ hội và thách thức. Do vậy, phải nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ hội để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế, hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội thông qua nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cho các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, nhất là một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế để làm động lực cho tăng trưởng theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở một số lĩnh vực so với khu vực và thế giới. Chủ động phòng ngừa, ứng phó để hạn chế các tác động tiêu cực, bảo đảm quốc phòng, an ninh, an toàn, công bằng xã hội và tính bền vững của quá trình phát triển đất nước.
- Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư yêu cầu phải đổi mới tư duy về quản lý kinh tế, quản lý xã hội, xây dựng, hoàn thiện thể chế cho phù hợp. Cần có cách tiếp cận mở, sáng tạo, cho thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra, tạo mọi thuận lợi cho đổi mới sáng tạo. Tránh mọi biểu hiện bàng quan, thiếu tự tin, thụ động, nhưng không chủ quan, nóng vội, duy ý chí.
- Phát huy tối đa các nguồn lực, bảo đảm đủ nguồn lực cho việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, xác định nguồn lực bên trong là quyết định, chiến lược, cơ bản lâu dài; nguồn lực bên ngoài là quan trọng, đột phá, bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sức mạnh của toàn xã hội.
Mặt khác, trong quá trình quán triệt, thực hiện Nghị quyết cần nắm vững các mục tiêu của việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong giai đoạn từ nay đến năm 2030 là:
Thứ nhất, để đáp ứng các yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn đến năm 2030, việc chủ động tham gia Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phải hướng tới mục tiêu tổng quát: Tận dụng có hiệu quả các cơ hội do cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại để thúc đẩy quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với thực hiện các đột phá chiến lược và hiện đại hoá đất nước; phát triển mạnh mẽ kinh tế số; phát triển nhanh và bền vững dựa trên khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao; nâng cao chất lượng cuộc sống, phúc lợi của người dân; bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường sinh thái.
Thứ hai, để việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trở thành động lực phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ Tổ quốc; từ nay tới năm 2030 phải hướng tới một số mục tiêu cụ thể: (1) Mục tiêu cụ thể đến năm 2025: Duy trì xếp hạng về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) thuộc 3 nước dẫn đầu ASEAN. Xây dựng được hạ tầng số đạt trình độ tiên tiến của khu vực ASEAN; Internet băng thông rộng phủ 100% các xã. Kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP; năng suất lao động tăng bình quân trên 7%/năm. Cơ bản hoàn thành chuyển đổi số trong các cơ quan đảng, nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội. Thuộc nhóm 4 nước dẫn đầu ASEAN trong xếp hạng chính phủ điện tử theo đánh giá của Liên hợp quốc. Có ít nhất 3 đô thị thông minh tại 3 vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam và miền Trung; (2) Mục tiêu cụ thể đến năm 2030: Duy trì xếp hạng về chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) thuộc nhóm 40 nước dẫn đầu thế giới. Mạng di động 5G phủ sóng toàn quốc; mọi người dân được truy cập Internet băng thông rộng với chi phí thấp. Kinh tế số chiếm trên 30% GDP; năng suất lao động tăng bình quân khoảng 7,5%/năm. Hoàn thành xây dựng Chính phủ số. Hình thành một số chuỗi đô thị thông minh tại các khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam và miền Trung; từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới.
Hơn nữa, cần nghiên cứu kỹ, quán triệt sâu sắc 8 nhóm nhiệm vụ và giải pháp cụ thể đã nêu trong Nghị quyết để vận dụng vào việc xây dựng kế hoạch và chương trình hành động phù hợp với thực tế của từng cấp, ngành, địa phương bao gồm: Đổi mới tư duy, thống nhất nhận thức, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội; Hoàn thiện thể chế tạo thuận lợi cho chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và quá trình chuyển đổi số quốc gia; Hoạch định các chính sách: phát triển cơ sở hạ tầng thiết yếu; phát triển và nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia; phát triển nguồn nhân lực; phát triển các ngành và công nghệ ưu tiên; hội nhập quốc tế; thúc đẩy chuyển đổi số trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.
Trên địa bàn tỉnh, tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền Kế hoạch số 190-KH/TU, ngày 12/8/2020 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, bởi lẽ, hoạch định chính sách có tính khả thi cao và tổ chức triển khai Kế hoạch để chủ động tham gia Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đòi hỏi phải đồng bộ, huy động nhiều nguồn lực, có bước đi, lộ trình, mục tiêu cụ thể, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, tổ chức thực hiện nhiều nội dung công việc và xác định triển khai trong một thời gian dài. Trong giai đoạn 2021 – 2025, cần tập trung tuyên truyền chuyển đổi số, nhất là trong các cơ quan hành chính nhà nước; Tuyên truyền nâng cao năng lực phát triển và đổi mới sáng tạo, xây dựng, phát triển nguồn nhân lực thích ứng với Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; Tuyên truyền về các ngành và công nghệ ưu tiên, nhất là nông nghiệp, thương mại điện tử gắn với kinh tế số, du lịch… Hoạt động đối ngoại nói chung, công tác thông tin đối ngoại nói riêng cần coi trọng nội dung hợp tác, đầu tư trên lĩnh vực công nghệ số, trong đó cần tuyên truyền đậm nét về hoàn thiện xây dựng hạ tầng số để phục vụ chuyển đổi số.
Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị là một trong những quyết sách quan trọng của Đảng ta. Nghị quyết không những đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tiễn xây dựng đất nước trong bối cảnh và điều kiện mới, mà còn phù hợp với xu thế phát triển của thế giới. Để tiếp tục góp phần đưa Nghị quyết đi vào cuộc sống, cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt sâu rộng nội dung Nghị quyết đến các cấp, các ngành và địa phương, đến cán bộ, đảng viên và Nhân dân, giúp cán bộ, đảng viên và Nhân dân nắm vững nội hàm, bản chất và đặc trưng của Cuộc cách mạng lần thứ tư, nắm vững quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của Nghị quyết để tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả, bảo đảm hoàn thành mục tiêu của Nghị quyết đề ra. Để thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 52-NQ/TW, trong giai đoạn hiện nay, nhận thức vẫn đóng vai trò quan trọng nhất trong quá trình chuyển đổi số, bởi thực chất đây là quá trình chuyển đổi từ không gian truyền thống sang không gian số. Trong đó, tư duy chấp nhận cái mới, yếu tố thể chế, nhận thức, chính sách quan trọng hơn yếu tố công nghệ./. Phan Văn Lãn