Nhận lời mời của Chủ tịch nước Trần Đại Quang, Toàn quyền Ô-xtrây-li-a (Australia) Pi-tơ Cốt-gờ-rô (Peter Cosgrove) và Phu nhân tiến hành chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 23- 26/5/2018, nhân dịp hai nước kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (26/2/1973-26/2/2018).
Chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Toàn quyền Ô-xtrây-li-a và Phu nhân diễn ra trong bối cảnh quan hệ Đối tác toàn diện giữa hai nước sau 9 năm phát triển mạnh mẽ, có nhiều đột phá, và đã được nâng cấp thành Đối tác chiến lược vào tháng 3/2018.
Nằm ở bán cầu Nam, bao bọc bởi Nam Thái Bình Dương ở phía Đông, Ấn Độ Dương ở phía Tây, Biển A-ra-phu-ra ở phía Bắc và Nam Đại Dương ở phía Nam. Ô-xtrây-li-a thuộc Khối thịnh vượng chung (The Commonwealth of Australia), có diện tích gần 7.7 triệu km2 (lớn thứ 6 thế giới), có đường bờ biển dài 25.760 km; dân số, 24,8 triệu người (ước tính 2/2018).
Ô-xtrây-li-a là quốc gia giàu khoáng sản như vàng, bôxít, sắt, kẽm, đồng, kim cương, than, uranium, dầu khí và thiếc; đất đai, khí hậu thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Thu nhập bình quân đầu người, 56.135 USD (năm 2017). Ngày 8/5/2018, Chính phủ Ô-xtrây-li-a đã thông qua Dự luật ngân sách 2018-2019. Tổng ngân sách 2018-2019 của Ô-xtrây-li-a là 486,1 tỉ đô la Úc (AUD), dự báo thâm hụt ngân sách là 14,5 tỉ AUD; ưu tiên thúc đẩy 05 mục tiêu gồm: Giảm thuế cho tầng lớp trung lưu và thu nhập thấp; Hỗ trợ doanh nghiệp và tạo thêm việc làm; Bảo đảm các dịch vụ thiết yếu đối với người dân; bảo đảm an ninh và an toàn cho người dân; và Kiểm soát thuế và cắt giảm chi tiêu của Chính phủ. Tổng ngân sách dành cho viện trợ phát triển chính thức (ODA) của Chính phủ Ô-xtrây-li-a năm 2018-2019 là 4,2 tỉ AUD, tập trung chủ yếu cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, với mục tiêu hỗ trợ các nước phát triển kinh tế bền vững, giảm đói nghèo, khắc phục hậu quả thiên tai, giải quyết các cuộc khủng hoảng nhân đạo, phòng chống bệnh dịch, nâng cao quyền phụ nữ và trẻ em gái…
Việt Nam và Ô-xtrây-li-a chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 26/2/1973. Trong 45 năm qua, Việt Nam và Ô-xtrây-li-a đã xây dựng mối quan hệ song phương phát triển nhanh, thực chất và hiệu quả, đặc biệt từ khi hai nước thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện năm 2009 và ký Tuyên bố về quan hệ Đối tác Toàn diện tăng cường (3/2015). Hai nước đã ký Chương trình Hành động giai đoạn 2016 - 2019 (nhân chuyến thăm Ô-xtrây-li-a của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh). Ô-xtrây-li-a đánh giá Việt Nam là đối tác then chốt trong ASEAN, đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong ASEAN. Nhân chuyến thăm chính thức Ô-xtrây-li-a của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc (14-17/3/2018), hai nước đã chính thức nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược.
Ô-xtrây-li-a coi Việt Nam là đối tác then chốt trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong ASEAN. Trong chuyến thăm Ô-xtrây-li-a tháng 11-2016 của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh, hai nước đã ký Chương trình Hành động giai đoạn 2016 - 2019.
Trong 45 năm qua, quan hệ Việt Nam - Ô-xtrây-li-a luôn được quan tâm, củng cố và đã đạt được những thành tựu to lớn, đặc biệt thúc đẩy hợp tác kinh tế - thương mại là một trong những ưu tiên trong quan hệ hai nước, góp phần quan trọng đối với thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại mỗi nước. Ô-xtrây-li-a hiện là đối tác thương mại lớn thứ 8 của Việt Nam. Các mặt hàng xuất khẩu chính của Ô-xtrây-li-a sang Việt Nam gồm thủy sản, thanh long, hạt điều, gỗ và sản phẩm gỗ, than đá, nhôm… Trong khi đó, các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Ô-xtrây-li-a gồm điện thoại và linh kiện, mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, dầu thô, giày dép…
Kim ngạch thương mại hai chiều tăng trưởng trung bình hơn 7% mỗi năm, năm 2017 đạt gần 6,5 tỉ USD (tăng 22,2% so với năm 2016). Việt Nam xuất sang Ô-xtrây-li-a trên 520 triệu USD hàng năm, tập trung vào các mặt hàng thủy sản, trong đó tôm đông lạnh chiếm 25%. Ô-xtrây-li-a đã mở cửa cho quả vải, xoài, thanh long xuất sang thị trường Ô-xtrây-li-a.
Tính đến nay, Ô-xtrây-li-a có 412 dự án đầu tư với tổng vốn đầu tư 1,8 tỷ USD, đứng thứ 20/126 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Các dự án đầu tư tập trung chủ yếu vào lĩnh vực công nghiệp và xây dựng, công nghiệp chế biến, dịch vụ, giáo dục, nông lâm nghiệp, thủy sản. Việt Nam hiện có 44 dự án đầu tư trực tiếp vào Ô-xtrây-li-a với tổng giá trị đạt 387,1 triệu USD, chủ yếu vào các lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo, nghệ thuật, vui chơi giải trí, khai khoáng, dịch vụ.
Viện trợ phát triển chính thức (ODA) cũng là nhân tố hết sức quan trọng trong việc tăng cường quan hệ giữa hai nước. Ô-xtrây-li-a là một trong những đối tác song phương cung cấp ODA không hoàn lại lớn nhất cho Việt Nam (đạt trung bình 92,7 triệu AUD/năm kể từ 2013-2018). Ô-xtrây-li-a đã có truyền thống nhiều năm cung cấp viện trợ phát triển một cách hiệu quả cho Việt Nam, trong đó có việc hỗ trợ xây dựng hai cây cầu quan trọng là cầu Mỹ Thuận (nối hai tỉnh Tiền Giang và Vĩnh Long) và cầu Cao Lãnh (Đồng Tháp). Đây là hai công trình giúp kết nối người dân và các thị trường ở khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long và phần còn lại của khu vực Đông Nam Á. Những năm qua, nguồn vốn ODA của Ô-xtrây-li-a cũng đã giúp Việt Nam xóa đói giảm nghèo, nhất là ở khu vực nông thôn, ứng phó với biến đổi khí hậu, đổi mới sáng tạo, hỗ trợ các start-up (mô hình hỗ trợ khởi nghiệp)… Theo Dự luật ngân sách mới công bố, Australia sẽ tiếp tục hỗ trợ ODA cho Việt Nam 84,2 triệu AUD trong giai đoạn 2018-2019, tập trung lĩnh vực cải cách kinh tế, nâng cao năng lực, bình đẳng giới và cải thiện sinh kế…
Trong lĩnh vực hợp tác du lịch, số lượng du khách Ô-xtrây-li-a đến Việt Nam và du khách Việt Nam đến Ô-xtrây-li-a hàng năm ngày càng tăng, qua đó góp phần tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước. Hai bên bắt đầu triển khai Chương trình Lao động Kỳ nghỉ (ký tháng 3/2015) cho phép công dân Việt Nam sang Ô-xtrây-li-a du lịch kết hợp làm việc (từ 1/3/2017). Năm 2017, số lượng khách du lịch Ô-xtrây-li-a đến Việt Nam là gần 370.500 lượt, tăng 15,5%, đứng thứ 7 trong top 10 thị trường gửi khách hàng đầu vào Việt Nam.
Giáo dục là lĩnh vực hợp tác mạnh mẽ giữa hai nước. Ô-xtrây-li-a cung cấp nhiều học bổng theo các chương trình dài hạn và ngắn hạn cho Việt Nam (thời điểm cao điểm lên tới 400 suất/năm, hiện nay duy trì khoảng gần 100 suất/năm). Hiện có khoảng 30.000 sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam đang học tập tại Ô-xtrây-li-a. Bên cạnh đó, các trường đại học, học viện của hai nước đang có 18 chương trình liên kết đào tạo đang hoạt động.
Trong lĩnh vực khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, Ô-xtrây-li-a đã thúc đẩy hợp tác với Việt Nam. Việt Nam là 1 trong 17 nước được hưởng lợi từ sáng kiến về hợp tác khoa học công nghệ của Ô-xtrây-li-a. Hai bên đã tiến hành một số nghiên cứu chung trong lĩnh vực y tế. Ô-xtrây-li-a hỗ trợ thành lập và tài trợ “Trung tâm đổi mới sáng tạo thích ứng với biến đổi khí hậu” tại Hà Nội (Climate Innovation Center) nhằm hỗ trợ các mô hình khởi nghiệp trong lĩnh vực biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.
Các cơ chế hợp tác song phương được duy trì thường xuyên như: Đối thoại Chiến lược cấp Thứ trưởng Ngoại giao-Quốc phòng lần thứ 5 ngày 27/9/2017 tại Can-bê-ra (Canberra), Ô-xtrây-li-a, Đối thoại Nhân quyền lần 13 vào tháng 8/2017 tại Can-bê-ra, Tư vấn Lãnh sự lần 12 vào tháng 5/2017 tại Can-bê-ra, Tham vấn cấp cao về viện trợ phát triển tháng 4/2017, Ủy ban Hợp tác Kinh tế Thương mại - JTEC tháng 11/2011; Ủy ban Hỗn hợp về hợp tác khoa học và công nghệ lần 1 vào tháng 3/2016.
Hai bên hợp tác tốt trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng thông qua việc trao đổi đoàn, ký thỏa thuận hợp tác, hợp tác phòng chống tội phạm, quản lý xuất nhập cảnh, chống di cư bất hợp pháp, trao đổi thông tin, kinh nghiệm, đào tạo tiếng Anh... Hai bên đã ký Bản ghi nhớ về hợp tác đào tạo gìn giữ hòa bình và rà phá bom mìn năm 2016. Tàu hải quân Ô-xtrây-li-a nhiều lần thăm Việt Nam (gần đây nhất là thăm cảng Đà Nẵng đầu tháng 6/2017). Ô-xtrây-li-a là nước duy nhất đặt đại diện thường trực tại Trung tâm phòng chống tội phạm xuyên quốc gia Việt Nam (TP Hồ Chí Minh). Qua đó hai bên thường xuyên trao đổi thông tin tình báo, hợp tác chống khủng bố, buôn người, tội phạm ma túy...
Về hợp tác khu vực và quốc tế, hai nước hợp tác chặt chẽ tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như ASEAN, Hội nghị cấp cao Đông Á, Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương, Liên hợp quốc. Việt Nam ủng hộ Ô-xtrây-li-a ứng cử vào vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2013 - 2014 và Hội đồng Tổ chức Hàng hải Thế giới nhiệm kỳ 2016 - 2017. Ô-xtrây-li-a ủng hộ Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2014 - 2016, thành viên Hội đồng Chấp hành UNESCO nhiệm kỳ 2015 - 2019 và Hội đồng kinh tế và xã hội Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2016 - 2018. Hai bên đã có thỏa thuận về việc Việt Nam ủng hộ Ô-xtrây-li-a làm thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2018 - 2020 và Ô-xtrây-li-a ủng hộ Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021 và thành viên Hội đồng Điều hành Liên minh bưu chính thế giới nhiệm kỳ 2017 – 2021.
Trong bối cảnh quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Ô-xtrây-li-a, đang phát triển mạnh mẽ, nhân dịp hai nước kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Toàn quyền Ô-xtrây-li-a Pi-tơ Cốt-gờ-rô và Phu nhân tới Việt Nam khẳng định Việt Nam kiên trì đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế, trong đó, coi trọng thúc đẩy quan hệ hữu nghị và Đối tác chiến lược Việt Nam- Ô-xtrây-li-a./.
Mạnh Hùng