Cổng thông tin điện tử

Lễ thức tang ma, tập tục mai táng của người Việt Nam truyền thống đã và đang biến đổi hằng ngày, là mối quan tâm đặc biệt của mỗi cá nhân, gia đình và toàn xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, khi quan niệm, tín ngưỡng, tôn giáo có nhiều sự đan xen, tiếp biến giữa các vùng, miền và văn hóa tộc người, vấn đề về kinh tế, môi trường, đất đai, quy hoạch đô thị… là bài toán cần có lời giải.

Phát biểu tại Diễn đàn, GS.TS Nguyễn Quang Thuấn – Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chia sẻ: Tập quán mai táng của người Việt Nam gắn liền với đời sống văn hóa, tinh thần, tâm linh, tôn giáo của mỗi cá nhân, gia đình, dòng họ. Ở mỗi vùng, miền, mỗi tộc người đều có những lễ thức mai táng khác nhau. Đây là việc hệ trọng không chỉ đối với từng cá nhân, gia đình, dòng họ mà còn trở thành vấn đề lớn đối với xã hội. Ngày nay dân số gia tăng, tỷ lệ người già ngày càng cao, khi có người qua đời, mỗi gia đình phải lo phần hậu sự cho người quá cố. Tập tục mai táng truyền thống của người Việt Nam đã và đang bộc lộ nhiều bất cập gây những ảnh hưởng không nhỏ về kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường cả ở khu vực đô thị và nông thôn.

GS.TS Nguyễn Quang Thuấn cho biết thêm, đối với vùng đồng bằng, đa số người Kinh có tập quán địa táng. Tức là người chết được chôn xuống đất, sau vài năm thì được cải táng. Quy trình này có nhiều lễ thức phức tạp, tốn kém thời gian, chi phí, đồng thời làm cho môi trường đất, nước ở nhiều khu vực quanh các nghĩa địa bị ô nhiễm, trở thành nỗi ám ảnh, thậm chí tác động xấu đến sức khỏe của người dân sinh sống trong khu vực.

Ở vùng Tây Nguyên – nơi sinh sống của các dân tộc ít người, tuy đất đai còn tương đối rộng rãi nhưng lại có những tập tục mai táng lạc hậu như tục chôn chung của người Gia Rai, tục thiên táng của người Giê Triêng đã từng tồn tại trong cộng đồng cách đây không lâu, hiện nay vẫn còn dấu vết.

Ở các đô thị lớn, tình trạng “người sống ở gần người chết”, có khi “người sống ở cùng người chết” đã và đang tồn tại như Thủ đô Hà Nội, TP Hồ Chí Minh… đồng thời nơi chôn cất, kinh phí, thủ tục cho việc mai táng người chết trở thành vấn đề lớn không chỉ của các cá nhân, gia đình mà của cả xã hội. Khi gia đình có người chết, việc lựa chọn hình thức mai táng nào, địa táng hay hỏa táng, nơi chôn cất hay lưu giữ tro cốt ở đâu… là việc đại sự. Vấn đề hộ khẩu, tiêu chuẩn, chế độ cũng không hề đơn giản.

Đối với khu vực nông thôn, GS.TS Nguyễn Quang Thuấn đặt vấn đề nhiều gia đình có người chết phải giải quyết vấn đề người xa quê thì có được mang hài cốt/tro cốt về quê mai táng không? Người nghèo từ nơi khác đến có đủ tiền để mua suất đất ở khu nghĩa trang để mai táng không? Đây chỉ là vài ví dụ đơn cử trong rất nhiều vấn đề có tính thời sự, là những bài toán cần có lời giải.

Tới dự Diễn đàn, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng đây là một diễn đàn khoa học mở dành cho các nhà khoa học, chuyên gia, cơ quan quản lý trực tiếp bàn về tập tục mai táng - một câu chuyện không hề nhỏ.

Gần đây có rất nhiều ý kiến nêu lên thực tế tập quán mai táng không chỉ là câu chuyện về xã hội mà còn là câu chuyện lớn về kinh tế, môi trường, đất đai, đô thị… Từ đó đặt ra yêu cầu phải có những chính sách liên quan đến tập tục mai táng để bảo đảm phong tục tập quán của dân tộc nhưng cũng đáp ứng nhu cầu phát triển mới trên tinh thần “văn minh, tiết kiệm”.

“Tập quán ma chay, mai táng là một vấn đề xã hội liên quan đến tập tục, truyền thống, nên không chỉ đơn thuần bằng các quy định pháp luật, chính sách kinh tế có thể giải quyết được vấn đề mà còn phải đi đôi với việc nghiên cứu rất sâu các khía cạnh văn hoá, xã hội, phối hợp tất cả các giải pháp mới có định hướng nhằm tạo chuyển biến tích cực. Việt Nam có trên 50 dân tộc với những phong tục, tập quán, tín ngưỡng khác nhau nên không thể máy móc áp dụng một chính sách, quy định chung cho tất cả. Chúng ta phải bàn rất kỹ”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh và mong muốn các nhà khoa học cùng nhau nghiên cứu, đưa ra khuyến nghị và tham gia giải quyết.

Vì vậy, Diễn đàn khoa học “Tập quán mai táng của người Việt Nam - Xu hướng biến đổi và những vấn đề đặt ra” là rất cần thiết để các nhà khoa học, cơ quan quản lý, các tổ chức chính trị-xã hội, tôn giáo… đưa ra những góc nhìn khác nhau, có các khuyến nghị cần thiết.

Các ý kiến tại diễn đàn đều chung nhận định từ bao đời, người Việt truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác những phong tục tập quán về những việc cần làm đối với người đã mất; bày tỏ lòng tiếc thương và biết ơn, thể hiện đạo hiếu và đạo nhân, nghĩa dành cho người đã khuất. Vấn đề ô nhiễm môi trường do cải táng (bốc mộ), cúng lễ quá nhiều và đặt các khu vực chôn cất không theo quy hoạch, không đảm bảo vệ sinh môi trường ảnh hưởng lớn đến nhiều khu đô thị và cả ở nông thôn.

Nhiều nhà khoa học cũng kiến nghị một mặt cần phải có các quy định, chính sách khuyến khích người dân thực hiện các hình thức mai táng mới. Tuy nhiên, những quy định, chính sách này phải dựa trên, đồng hành với việc vận động người dân, trong đó cần phát huy vai trò tích cực của các tôn giáo, tổ chức xã hội để định hướng, tạo đồng thuận trong nhân dân. Mặt khác, chúng ta cần đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền những vấn đề liên quan đến tập quán, phong tục mai táng đến cộng đồng, người dân và xã hội./.