Tự phê bình và phê bình như cơm ăn, nước uống hàng ngày. Mỗi người góp ý cho nhau chân tình, thẳng thắn, khách quan, có lý tình, vì sự tiến bộ. Bởi vì, làm người không ai là người không có khuyết điểm, vấn đề là mỗi người, mỗi tổ chức thấy được khuyết điểm, nguyên nhân nó sinh ra để khắc phục sửa chữa.
Nhưng làm sao để tự phê bình và phê bình có hiệu quả? Thiết nghĩ một trong những yếu tố quan trọng đó là người đứng đầu phải thật sự nêu gương. Hiệu quả việc tự phê bình của người đứng đầu cao hay thấp đêu phụ thuộc vào 3 yếu tố:
Một là, người đứng đầu có nghiêm túc, tự giác, gương mẫu, tự phê bình, có thấy rõ ưu khuyết điểm của mình hay không;
Hai là, cơ quan quản lý người đứng đầu có thật sự nghiêm túc, khách quan, vô tư và có đủ thông tin về cán bộ, đảng viên mình quản lý hay không;
Ba là, cán bộ, đảng viên dưới quyền có đủ bản lĩnh nói thẳng, nói thật, góp ý thẳng thắn về tất cả những ưu khuyết điểm, kể cả những vi phạm của thủ trưởng mình hay không. Trong ba yếu tố trên, yếu tố thứ nhất có tính quyết định.
Về phương thức tiến hành tự phê bình và phê bình, Bác chỉ rõ: Tự phê bình thực hiện từ trên xuống; phê bình thực hiện từ dưới lên. Cấp trên gương mẫu thực hiện trước, cấp dưới, đảng viên thực hiện sau. Lãnh đạo càng cao càng chú trọng tự phê bình và lắng nghe ý kiến phê bình của cấp dưới, của quần chúng. Nếu người đứng đầu không tự giác, gương mẫu, nghiêm túc nhận rõ sửa chữa sau phạm, khuyết điểm hay nói cách khác là không tự phê bình thì không thể phê bình cấp dưới.
Sự nêu gương và thái độ cầu thị của người đứng đầu trong thực hiện tự phê bình sẽ tạo điều kiện cho đảng viên tạo điều kiện cho đảng viên mạnh dạn, thẳng thắn và "thật lòng" góp ý, tạo ra không khí phấn khởi, cởi mở, tin tưởng trong tổ chức, đồng thời sẽ tạo nên sức mạnh đoàn kết thống nhất trong tập thể. Thông qua tấm gương tự phê bình của người đứng đầu, từng cá nhân, cán bộ, đảng viên khác sẽ nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình của mình.
Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 4 khóa XI về "một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay", Đảng ta đã chỉ ra thực trạng một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, đồng thời chỉ ra biện pháp để khắc phục những khuyết điểm này là phải đẩy mạnh tự phê bình và phê bình, nêu cao tính tiền phong, gương mẫu của cấp trên. Điều đó cho thấy, Đảng ta đã "bắt đúng bệnh, hốt đúng thuốc", nhưng vấn đề đặt ra là ai uống, uống như thế nào. Đây là vấn đề không hề đơn giản và yêu cầu đặt ra là trước hết người đứng đầu cần phải nêu gương trong tự phê bình và phê bình.
Yêu cầu mang tính nguyên tắc đối với người giữ vị trí lãnh đạo, quản lý của đơn vị, tổ chức là phải thường xuyên tự phê bình và phê bình. Coi việc tự phê bình như soi gương, rửa mặt hàng ngày. Điều này Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở từ lâu, nhắc đi nhắc lại nhiều lần. Mỗi người đứng đầu, nếu tự bản thân làm công tác tự phê bình thì sẽ hạn chế được rất nhiều yếu kém, sai lầm, khuyết điểm cho bản thân, là tấm gương cho đơn vị, từng cán bộ, đảng viên học tập noi theo.
Vừa qua, trước sự nêu gương của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã tạo một quyết tâm mới trong chỉ đạo và triển khai một cách hiệu quả đợt sinh hoạt chính trị tự phê bình và phê bình theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 trong toàn Đảng. Tuy nhiên để thực sự tạo được sự chuyển biến trong Đảng, trước hết là các đồng chí lãnh đạo các cấp của Đảng, phải nhìn thẳng vào sự thật, đấu tranh mạnh mẽ, tích cực tự phê bình và phê bình, nêu cao tinh thần gương mẫu, tiên phong, đồng thời huy động quần chúng nhân dân tham gia góp ý cho cán bộ đảng viên.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị thì mỗi tổ chức Đảng, cán bộ, đảng viên phải đề cao tự phê bình và phê bình. Đó là một trong những biện pháp góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức Đảng, tăng cường đoàn kết thông nhất trong Đảng. Trong tác phẩm "sửa đổi lối làm việc (1947), Bác viết: Mục đích phê bình cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ. Cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn. Cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ". Phê bình mình cũng như phê bình người phải thật thà, thẳng thắn. Việc phê bình tự phê bình phải thực sự cầu thị, thành khẩn, làm chặt chẽ, theo đúng quy trình với tinh thần trách nhiệm cao. Tránh lợi dụng tự phê bình và phê bình để mỉa mai, nói xấu nhau. Tự phê bình và phê bình phải trên tinh thần tình đồng chí thương yêu lẫn nhau. Phân tích rõ và đúng ưu khuyết điểm, đưa ra những biện pháp để khắc phục, sửa chữa. Đó mới là tự phê bình và phê bình hiệu quả thật sự.
Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII khẳng định: “Đề cao trách nhiệm của cấp ủy, sự gương mẫu của cán bộ, đảng viên, nhất là những người đứng đầu các cấp; phát huy dân chủ; tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng; huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và sự đồng tình, ủng hộ của Nhân dân, góp phần nâng cao vị thế cầm quyền, khẳng định vai trò lãnh đạo, đường lối đúng đắn của Đảng, củng cố niềm tin của Nhân dân với Đảng”.
Như vậy, tinh thần nêu gương của người đứng đầu sẽ là biện pháp hữu hiệu trong công tác tự phê bình và phê bình. Thông qua sự gương mẫu của người đứng đầu sẽ phát huy tinh thần trách nhiệm của cấp dưới, sự tin tưởng của Nhân dân đối với Đảng. Đây là yếu tố căn cơ để thực hiện thắng lợi các nghị quyết của Đảng trong thời gian tới. Quốc Thanh