Thanh niên Quảng Trị chăm sóc các phần bia mộ liệt sỹ tại Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Đường 9 (Nguồn: Tỉnh đoàn Quảng Trị)
Đất nước đã hòa bình, nhưng những ký ức về một thời chiến tranh bi thương mà hào hùng vẫn còn đọng lại trong tâm khảm của biết bao thế hệ người dân Việt Nam, đặc biệt là những thương binh, gia đình liệt sỹ, dường như nỗi đau mất mát vì chiến tranh vẫn còn trong ký ức, là nỗi đau mất đi người thân, mất đi người đồng đội kề vai sát cánh và trong số họ rất nhiều người đã mất đi một phần cơ thể của mình. Những ngày tháng 7 này là dịp để cựu chiến binh được trở về chiến trường xưa, thăm lại những đồng đội một thời, ôn lại kỷ niệm những ngày chiến đấu gian khổ và thắp nén hương lên phần mộ những đồng chí đã ngã xuống, những giọt nước mắt xúc động, tiếc thương vẫn còn đó, các anh đã hi sinh tuổi thanh xuân, xương máu vì độc lập, tự do của dân tộc.
Ngược dòng lịch sử, sau Cách mạng tháng Tám thành công, hơn 20 triệu người dân Việt Nam phải đối mặt với những thử thách hết sức nguy hiểm, đe dọa sự tồn vong của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ. Nhân dân ta một lần nữa cầm súng chiến đấu chống lại thực dân Pháp, bảo vệ nền độc lập dân tộc. Trong cuộc chiến đấu này, biết bao người đã bị thương, nhiều người đã ngã xuống trên chiến trường, bao gia đình mất đi người thân. Để phần nào xoa dịu nỗi đau mất mát vì chiến tranh, đầu năm 1946 tại Thuận Hóa, Hà Nội và một số nơi khác, Chính phủ ta đã gấp rút vận động thành lập tổ chức “Hội giúp binh sỹ tử nạn”.
Sau ngày kêu gọi toàn quốc kháng chiến, chiến tranh được mở rộng, số lượng người dân và chiến sỹ bị thương, bị chết tăng lên nhanh chóng, tuy nhiên do hoàn cảnh khó khăn lúc bấy giờ nên việc chăm sóc gặp nhiều khó khăn. Trước tình thế cấp bách đó, cùng với việc kêu gọi giúp đỡ các thương binh, gia đình tử sỹ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 20/SL, ngày 16/02/1947 quy định chế độ hưu bổng thương tật và tiền tuất tử sĩ. Đây được xem là văn bản pháp quy đầu tiên khẳng định tầm quan trọng của công tác thương binh, liệt sỹ ở nước ta lúc bấy giờ. Ngày 26/02/1947 Phòng Thương binh thuộc Chính trị Cục quân đội quốc gia Việt Nam được thành lập, nhằm tăng cường chỉ đạo công tác thương binh, tử sỹ trong cả nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đầu tháng 7/1947 Ban Vận động tổ chức Ngày thương binh toàn quốc cũng được thành lập, cho thấy Đảng ta mà đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến thương, bệnh binh và thân nhân liệt sỹ. Chính tại thời điểm này, một cuộc họp có ý nghĩa vô cùng quan trọng về chọn ngày Kỷ niệm thương binh liệt sỹ đã diễn ra tại xóm Bàn Cờ, xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Tại cuộc họp này, theo đề nghị của Chính trị Cục quân đội quốc gia Việt Nam, sau nhiều cân nhắc, hội nghị đã đi đến thống nhất đề nghị Trung ương lấy ngày 27/7/1947 làm ngày thương binh, liệt sỹ. Từ tháng 7/1955, Ngày thương binh đợc đổi tên thành Ngày Thương binh liệt sỹ, sau ngày đất nước thống nhất, thực hiện Chỉ thị số 223/CT-TW, ngày 08/7/1975 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, ngày 27/7/ hàng năm chính thức trở thành “Ngày thương binh liệt sỹ” của cả nước.
Ngày 27/7 hàng năm đã trở thành một ngày có ý nghĩa vô cùng lớn lao, với ý thức trách nhiệm, nghĩa vụ công dân và lòng biết ơn sâu sắc của các tầng lớp nhân dân, của các thế hệ đối với liệt sỹ, gia đình liệt sỹ, thương binh, bệnh binh và người có công với cách mạng, là ngày để mọi thế hệ người dân Việt Nam được tưởng nhớ và tri ân, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ người trồng cây”. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn thấu hiểu những hi sinh to lớn đó, Người viết: “Máu đào của các liệt sỹ đã nhuộm lá cờ cách mạng càng thêm đỏ chói. Sự hi sinh của các liệt sỹ đã chuẩn bị cho đất nước ta nở hoa độc lập, kết quả tự do”, vì vậy, Người luôn dành sự quan tâm đặc biệt, vào ngày này, dù bận trăm công ngàn việc, Người vẫn trực tiếp đi viếng các anh hùng liệt sỹ tại nghĩa trang, gửi quà và thư động viên thương, bệnh binh và gia đình liệt sỹ. Tinh thần nhân văn đó của Người vẫn xuyên suốt 75 năm qua, lan tỏa đến trái tim của mọi người dân Việt Nam, trở thành lẽ sống và lý tưởng cao đẹp cho những người được sống trong thời bình.
Quảng Trị hiện có 72 nghĩa trang Liệt sỹ, nằm rải rác khắp các huyện, thị, thành, trong đó có hai nghĩa trang liệt sỹ cấp quốc gia, là Nghĩa trang Liệt sỹ quốc gia Trường Sơn và Nghĩa trang Liệt sỹ quốc gia Đường 9, nơi yên nghỉ của trên 60 vạn liệt sỹ từ khắp mọi miền Tổ quốc. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, là đầu cầu giới tuyến nên Quảng Trị là một trong những tỉnh phải hứng chịu nhiều bom đạn tàn phá của giặc Mỹ, chịu nhiều hy sinh mất mát nhất và cũng là vùng đất mà những người con ưu tú khắp mọi miền đất nước đã hy sinh, cống hiến nhiều nhất, trong số đó có người đã mãi mãi nằm lại trên mảnh đất thân thương này, chiến thắng Khe Sanh, Đường 9, Nam Lào, Thành Cổ 81 ngày đêm ở Quảng Trị,…đã trở thành huyền thoại gắn liền với những con người huyền thoại.
Sau ngày toàn thắng, đất nước hòa bình, thống nhất năm 1975, cùng với cả nước, nhân dân Quảng Trị đã vượt lên đau thương và khó khăn, từng bước xây dựng lại quê hương ngày càng giàu đẹp hơn, song những dư âm của chiến tranh còn sót lại vẫn rất lớn lao và khốc liệt, toàn tỉnh hiện có 19.204 liệt sỹ, 12.128 thương binh, người hưởng chính sách như thương binh, 3.089 bệnh binh, 2.833 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, 77.400 người được tặng thưởng Huân, Huy chương kháng chiến, 14.364 người có công với nước, 5.105 người tham gia hoạt động kháng chiến bị phơi nhiễm chất độc hóa học được giải quyết trợ cấp ưu đãi. Quảng Trị là địa phương có số lượng thương binh, Liệt sỹ và người có công với nước khá lớn, (chiếm tỷ lệ 19,43%) so với dân số trong toàn tỉnh. Những năm qua, Đảng bộ và chính quyền tỉnh Quảng Trị luôn quan tâm chính sách xã hội đối với thương binh, gia đình liệt sỹ và người có công với cách mạng, tạo điều kiện cho họ tiếp tục đóng góp công sức vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cùng với những hoạt động ý nghĩa như, tổ chức viếng Nghĩa trang liệt sĩ, Lễ thắp nến tri ân, quan tâm các phần bia mộ liệt sỹ, dự án Xây dựng hệ thống điện chiếu sáng và âm thanh tại các khu vực của Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Đường 9…đã thể hiện tính ưu việt và bản chất tốt đẹp của Nhà nước ta, củng cố niềm tin của nhân dân ta vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, làm cơ sở cho giữ vững ổn định chính trị - xã hội.
75 mùa thu đi qua là 75 mùa tri ân, ngày 27/7 trở thành ngày mà những người được sống trong hòa bình mãi mãi không được quên, không thể nào quên.Thế hệ trẻ Quảng Trị nói riêng và cả nước nói chung hôm nay mãi mãi ghi nhớ và trân trọng, biết ơn những cống hiến của thế hệ cha anh, những người đã không tiếc máu xương, hi sinh thân mình vì Tổ quốc, sự cống hiến, hy sinh của họ cho độc lập, tự do của dân tộc, cho hạnh phúc của nhân dân là vô giá, không chỉ cho ngày hôm qua, hôm nay mà cho muôn đời sau, nguyện tiếp bước truyền thống tốt đẹp đó, viết tiếp những bản hùng ca trong thời bình, dưới thời đại Xã hội chủ nghĩa. Tin tưởng rằng, với sự quan tâm của lãnh đạo tỉnh nhà, công tác đền ơn, đáp nghĩa sẽ ngày càng được nhân rộng trong thời gian tới, bởi việc chăm sóc thương, bệnh binh, gia đình liệt sỹ và người có công cách mạng là nghĩa vụ, trách nhiệm, là niềm vinh dự của các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội và của mỗi cá nhân, của thế hệ hôm nay và các thế hệ mai sau../. Hồng Lĩnh