Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đã bám sát 5 chính sách, nội dung lớn bảo đảm an sinh xã hội - Ảnh: VGP/LS
5 nội dung sửa đổi cơ bản của Luật BHXH
Theo đánh giá của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, qua hơn 7 năm thi hành, Luật BHXH năm 2014 đã đi vào cuộc sống, khẳng định tính đúng đắn của chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH) theo nguyên tắc có đóng – có hưởng, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, bảo đảm an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, cũng bộc lộ những tồn tại, hạn chế, bất cập như: Diện bao phủ đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH trên thực tế còn thấp so với tiềm năng; tính tuân thủ pháp luật về BHXH còn chưa cao, vẫn còn tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH ở nhiều địa phương, doanh nghiệp; chính sách BHXH tự nguyện chưa thật sự hấp dẫn người dân tham gia; một số quy định không còn phù hợp với bối cảnh, điều kiện thực tiễn hiện nay...
Xuất phát từ những lý do, yêu cầu nêu trên, việc đề xuất sửa đổi Luật BHXH năm 2014 là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.
Đai diện Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, mục tiêu lớn của Luật BHXH lần này sẽ được sửa đổi căn bản, toàn diện nhằm bảo đảm an sinh xã hội của người dân dựa trên quyền con người theo quy định của Hiến pháp và thể chế hóa các nội dung trong Nghị quyết số 28-NQ/TW theo hướng đa dạng, linh hoạt, đa tầng hiện đại, hội nhập quốc tế, tiến tới bao phủ BHXH toàn bộ lưc lượng lao động.
Sửa đổi căn bản các vướng mắc, bất cập từ thực tiễn thi hành Luật BHXH năm 2014 và Nghị quyết số 93/2015/QH13; bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính đồng bộ, thống nhất, có tính khả thi, phù hợp tiêu chuẩn quốc tế và bảo đảm yếu tố bình đẳng giới.
Mở rộng, gia tăng quyền, lợi ích, tạo sự hấp dẫn để thu hút người lao động tham gia BHXH; đồng thời, bảo đảm tốt nhất quyền lợi cho người lao động đang làm việc và người hưởng lương hưu. Hoàn thiện quy định quản lý Nhà nước và hệ thống tổ chức thực hiện chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả, công khai, minh bạch.
Một số nội dung sửa đổi, bổ sung của dự thảo Luật BHXH lần này là bám sát 5 chính sách trong đề nghị xây dựng dự án Luật đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 50/2022/QH15, tổng hợp những kiến nghị của các đại biểu Quốc hội, cử tri; những ý kiến tham gia góp ý của các ban, bộ, ngành, địa phương, người dân và doanh nghiệp; tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất sửa đổi, bổ sung các điều, khoản. So với Luật BHXH năm 2014, dự thảo Luật có một số nội dung thay đổi chính như sau:
Một là, bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng. Công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng khác thì sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách Nhà nước bảo đảm. Quy định này thể chế hóa một bước chủ trương "điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội" nhằm phấn đấu đạt mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW là đến năm 2030 khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội.
Hai là, người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu có thời gian đóng BHXH (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện) mà chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng) và cũng chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (chưa đủ 75 tuổi) thì được lựa chọn hưởng trợ cấp hằng tháng tùy thuộc vào thời gian đóng, tiền lương, thu nhập tháng đóng BHXH của người lao động; đồng thời trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng thì được hưởng BHYT do ngân sách Nhà nước bảo đảm.
Ba là, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) quy định mở rộng đối tượng chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh), người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương và người lao động làm việc không trọn thời gian (người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt) tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ của BHXH bắt buộc; bổ sung đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố tương tự như đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã.
Bốn là, bổ sung quyền lợi hưởng các chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn. Luật BHXH năm 2014 quy định người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn tham gia BHXH bắt buộc với hai chế độ hưu trí và tử tuất. Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) quy định người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH bắt buộc như các đối tượng khác.
Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện. Dự thảo Luật quy định người lao động tham gia BHXH tự nguyện (bao gồm cả lao động nữ và lao động nam) khi sinh con nếu đáp ứng đủ điều kiện (đóng BHXH từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con) thì được hưởng trợ cấp bằng 2.000.000 đồng cho một con (bằng mức mà ngân sách Nhà nước đang hỗ trợ cho phụ nữ thuộc hộ nghèo là người dân tộc thiểu số khi sinh con đúng chính sách dân số). Chế độ trợ cấp thai sản của BHXH tự nguyện do ngân sách Nhà nước bảo đảm, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ không phải đóng thêm so với hiện hành.
Năm là, giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn hoặc quá trình tham gia không liên tục có thời gian đóng BHXH ngắn được hưởng lương hưu.
Tại Điều 71 dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) quy định người lao động khi đủ tuổi nghỉ hưu mà có thời gian đóng BHXH từ đủ 15 năm trở lên được hưởng lương hưu hằng tháng. Quy định này nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn (45-47 tuổi mới bắt đầu tham gia) hoặc những người tham gia không liên tục dẫn đến khi đến tuổi nghỉ hưu vẫn không tích lũy đủ 20 năm đóng BHXH cũng được hưởng lương hưu hằng tháng thay vì họ phải nhận BHXH một lần.
Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh: Cơ quan chủ trì soạn thảo cần nghiên cứu, phân tích, đánh giá kỹ tác động của mỗi phương án trong quy định về BHXH một lần - Ảnh: VGP/LS
Sửa đổi quy định về BHXH một lần, tăng tính hấp dẫn khuyến khích người lao động
Đặc biệt về BHXH một lần, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần như: Điều kiện hưởng lương hưu dễ dàng hơn (giảm từ 20 năm xuống 15 năm); người lao động có thêm sự lựa chọn hưởng trợ cấp hằng tháng trong trường hợp có thời gian đóng BHXH mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội; trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng được hưởng bảo hiểm y tế do ngân sách Nhà nước bảo đảm. Về quy định hưởng BHXH một lần, hiện Ban soạn thảo đang có02 phương án xin ý kiến.
Tổng hợp các ý kiến phát biểu tại phiên họp Hội đồng thẩm định, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh đánh giá nội dung dự án Luật cơ bản phù hợp với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước; cụ thể hóa được các quy định tại Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 về cải cách chính sách BHXH, Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng; bảo đảm tính hợp hiến, tính hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo với hệ thống pháp luật; phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Để hoàn thiện hồ sơ dự án Luật BHXH, Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo giải trình căn cứ, cơ sở đề xuất quy định các mức trợ cấp hưu trí xã hội hằng tháng (500.000 đồng/người/tháng) và mức trợ cấp mai táng (10.000.000 đồng) tại dự thảo Luật; đồng thời đề xuất giao việc giao Chính phủ quy định mức trợ cấp này để bảo đảm tính linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tế.
Đối với quy định về Hội đồng quản lý BHXH và nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng quản lý BHXH, so với Luật BHXH năm 2014 (khoản 1 Điều 94), dự thảo Luật đã bỏ quy định trách nhiệm chỉ đạo, giám sát và tư vấn chính sách bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp của Hội đồng quản lý BHXH; bỏ đại diện của cơ quan quản lý Nhà nước về bảo hiểm y tế ra khỏi Hội đồng quản lý BHXH; quy định Chủ tịch Hội đồng là Phó Thủ tướng Chính phủ. Quy định như dự thảo Luật có thể dẫn đến yêu cầu cần phải thành lập các Hội đồng quản lý về bảo hiểm thất nghiệp, Hội đồng quản lý về bảo hiểm y tế để thực hiện các nhiệm vụ nêu trên. Vì vậy, Thứ trưởng đề nghị ban soạn thảo làm rõ, giải trình nguyên nhân đề nghị sửa đổi quy định trên.
Bên cạnh đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp nhấn mạnh, BHXH một lần là chính sách lớn, là vấn đề phức tạp; việc thực hiện giải pháp này có thể dẫn đến mức hưởng BHXH một lần thấp hơn so với mức hưởng hiện nay. Do đó, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, phân tích, đánh giá kỹ tác động của mỗi phương án, quan điểm lựa chọn của mình và rà soát, bổ sung quy định cụ thể, chi tiết hơn đối với điểm đ khoản 1 Điều 77 dự thảo Luật; đồng thời tăng cường công tác truyền thông chính sách.
Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh cũng đề nghị ban soạn thảo cân nhắc, điều chỉnh một số nội dung như: Lược bỏ các quy định thuộc pháp luật chuyên ngành như liên quan đến thanh tra, xử lý vi phạm hành chính, khiếu nại tố cáo; rà soát, điều chỉnh các quy định giao cho Chính phủ hướng dẫn; quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước đối với lĩnh vực BHXH; bổ sung các quy định đặc thù dành cho lực lượng vũ trang.
Lê Sơn