Hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật hòa giải ở cơ sở. Trong thực tiễn cuộc sống, với những mối quan hệ đa dạng và phức tạp dễ phát sinh những mâu thuẩn, xích mích và tranh chấp nhỏ từ gia đình, họ tộc và cộng đồng dân cư, nếu không giải quyết kịp thời dễ nảy sinh những căng thẳng, rạn nứt, gây mất đoàn kết dẫn đến các tranh chấp, khiếu kiện kéo dài gây mất trật tự, an toàn xã hội ở khu dân cư. Hòa giải ở cơ sở đem lại những lợi ích rất thiết thực như tiết kiệm thời gian, nếu vấn đề được giải quyết kịp thời, các tranh chấp được giải quyết ổn thỏa, không bị kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng. Hòa giải ở cơ sở mang đậm tính nhân văn trên cơ sở đạo đức xã hội và các quy định của pháp luật.
Trong những năm qua, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nói chung và công tác hòa giải ở cơ sở nói riêng đã được Đảng, Nhà nước và các cấp chính quyền trong toàn tỉnh đặc biệt quan tâm. Quốc hội đã ban hành Luật hòa giải ở cơ sở và Luật có hiệu lực từ 01/01/2014; Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 32-CT/TW, ngày 09/12/2003 “ Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân”. Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân trên địa bàn tỉnh, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Trị đã ban hành Chỉ thị số 17-CT/TU ngày 6/4/2018 yêu cầu các cấp ủy, chính quyền, ban, ngành, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội tiếp tục tổ chức quán triệt và thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 19/12/2003, Kết luận số 04-KL/TW ngày 19/4/2011 của Ban Bí thư Trung ương Đảng; Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật, Luật Hòa giải ở cơ sở; Quyết định số 705/QĐ-TTg, ngày 25/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật giai đoạn 2017-2021; gắn với việc thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII. Tính đến nay, trên địa bàn tỉnh đã thành lập được 1.179 tổ hòa giải cơ sở với 7.230 hòa giải viên. Hoạt động hòa giải ở cơ sở đã góp phần giải quyết kịp thời tại cơ sở các mâu thuẫn, xích mích, tranh chấp trong Nhân dân; góp phần giữ gìn tình đoàn kết, gắn bó trong nội bộ Nhân dân, phát huy quyền làm chủ trực tiếp của Nhân dân tại cộng đồng, tạo nên sự đồng thuận, ổn định, thúc đẩy kinh tế - xã hội ở địa phương phát triển.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác hòa giải ở cơ sở vẫn còn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục như: Mạng lưới Tổ hòa giải chưa đồng đều, số lượng hòa giải viên Tổ hòa giải còn ít; Tổ hòa giải ở một số nơi hoạt động còn mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao; một số hòa giải viên còn bị hạn chế về kiến thức pháp luật và kỹ năng hòa giải dẫn đến chất lượng hòa giải nhiều việc chưa cao; việc xác định phạm vi hòa giải của các hòa giải viên còn lúng túng; kinh phí dành cho công tác hòa giải, chế độ đãi ngộ, bồi dưỡng cho hòa giải viên nhiều nơi chưa được quan tâm đúng mức, kịp thời; việc lưu trữ, thống kê vụ việc chưa đi vào nền nếp. Những hạn chế trên đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến vị trí của công tác này trong xã hội, làm cho nhiều người không tự nguyện, nhiệt tình tham gia các hoạt động hòa giải ở cơ sở.
Để làm tốt công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong cán bộ, nhân dân và thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, tăng cường giữ gìn sự đoàn kết trong nhân dân, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, góp phần đưa phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” và các phong trào khác đi vào chiều sâu, thiết thực, đồng thời khắc phục những tồn tại, hạn chế và nâng cao vị trí, vai trò, hiệu quả của công tác hòa giải ở cơ sở. Trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện tốt các giải pháp sau:
Thứ nhất, cần tăng cường phổ biến pháp luật về hòa giải ở cơ sở nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức của người dân về vị trí, vai trò và ý nghĩa quan trọng của công tác này, từ đó sử dụng ngày càng nhiều biện pháp hòa giải để giải quyết các tranh chấp nhỏ trong nội bộ nhân dân, phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại cộng đồng; đảm bảo trật tự, an toàn xã hội.
Thứ hai, tập trung xây dựng, hoàn thiện các thể chế và thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở. Củng cố, kiện toàn hệ thống tổ chức và nâng cao năng lực cho công chức quản lý và hòa giải viên Tổ hòa giải ở cơ sở. Thường xuyên bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ hòa giải viên, tổ chức các cuộc thi “Hòa giải viên giỏi”, tuyên truyền viên pháp luật giỏi với những nội dung phong phú, đa dạng và sinh động tạo sự hấp dẫn, thông qua đó truyền tải những nội dung pháp luật cần thiết đến với các đối tượng một cách ngắn gọn, dễ nhớ.
Thứ ba, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kinh phí cho công tác hòa giải ở cơ sở. Các cơ quan chuyên môn như Sở Tư pháp, Phòng Tư pháp và cán bộ Tư pháp - Hộ tịch cấp xã cần tham mưu cho lãnh đạo, quan tâm đầu tư trang thiết bị sách, tài liệu pháp luật cho tủ sách pháp luật xã, phường, thị trấn; quan tâm xây dựng tủ sách pháp luật tại nhà văn hóa thôn, xóm…
Thứ tư, thực hiện tốt công tác kiểm tra và chế độ thông tin, báo cáo, thống kê; định kỳ sơ kết, tổng kết và khen thưởng đối với những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác hòa giải ở cơ sở. Hải Nam