Hội thảo lần này để các nhà khoa học, các đại biểu đóng góp ý kiến thống nhất xác định vị trí 3 thủ thủ Ái Tử, Trà Bát, Cát Dinh thời chúa Nguyễn trên đất Triệu Phong. Theo sử sách, tháng 10 năm Mậu Ngọ (1558) Nguyễn Hoàng được vua Lê Anh Tông cử vào trấn thủ xứ Thuận Hóa. Từ đây, ông bắt đầu đứng chân trên vùng đất Ái Tử-Trà Bát thuộc huyện Vũ Xương, châu Thuận (nay là xã Triệu Ái và Triệu Giang, huyện Triệu Phong). Trong thời gian 68 năm từ năm 1558 đến năm 1626, sử chép rằng chúa Nguyễn Hoàng đã có 3 lần dựng đặt thủ phủ/dinh thự/dinh trấn của mình tại 3 điểm trên đất Ái Tử-Trà Bát: Ái Tử (1558-1570), Trà Bát (1570- 1600) và Dinh Cát (1600- 1626). Những sự kiện trong giai đoạn lịch sử này đã đánh một dấu mốc hết sức quan trọng trong quá trình Nam tiến và khai phá xứ Đằng Trong của người Việt. Nguyễn Hoàng và các thế hệ chúa Nguyễn tiếp nối đã hoàn thành công cuộc khai phá, mở mang bờ cõi, hình thành nên một nước Việt Nam rộng lớn, bao gồm cả đất liền, hải đảo kể cả hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, một Việt Nam hoàn chỉnh như ngày hôm nay. Tuy nhiên, trải qua một thời gian dài của lịch sử với gần 500 năm trên một vùng đất chịu nhiều biến động do chiến tranh, thiên tai đã xóa các dấu tích, những di sản văn hóa một thời từng là thủ phủ, là kinh đô của một triều đại vốn đã có nhiều đóng góp quan trọng trong tiến trình lịch sử dân tộc trên mảnh đất này. Vì thế, những vấn đề cốt lõi về thực chất của múc đích, ý đồ các lần di dời thủ phủ/dinh trấn/dinh cơ trên một địa thế chưa đầy 2km2 thuộc vùng cát Ái Tử-Trà Bát vẫn còn là những ẩn số chưa có lời giải đáp thỏa đáng. Vị trí, diện mạo, quy mô, vị thế, vai trò của 3 dinh trấn Ái Tử, Trà Bát và Dinh Cát trên thực tế không chỉ là những đồn binh nặng về bố phòng quân sự mà còn là những trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế-xã hội sôi động một thời vẫn chưa được làm sáng tỏ. Các địa điểm dinh phủ của lỵ sở dinh chúa Nguyễn năm 1996 tuy đã được UBND tỉnh công nhận là di tích cấp tỉnh nhưng do chưa xác định địa điểm và chưa có khoanh vùng bảo vệ đất đai nên chịu nhiều tác động từ nhu cầu dân sinh và xây dựng cơ sở hạ tầng đã làm thay đổi, biến dạng hiện trạng của các yếu tố gốc. Sau khi xác định được địa điểm cần quy hoạch tạo ra một không gian lưu niệm lịch sử nhằm tôn vinh, tưởng niệm về thời kỳ lịch sử các chúa Nguyễn cũng như tạo ra một khu du lịch mang tính chất lịch sử, văn hóa và tâm linh mới để kết nối với những di tích lịch sử văn hóa hiện có ở vùng phụ cận làm phong phú, đa dạng hơn sản phẩm du lịch Quảng Trị.
Thảo Nguyên