Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng công tác tư tưởng, lý luận của Đảng và thường xuyên nhấn mạnh công tác quan trọng này phải dựa trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin và xuất phát từ thực tiễn cách mạng của Đảng, của dân tộc. Những luận điểm quan trọng của Người về vị trí, vai trò nội dung công tác tư tưởng, lý luận; nguyên tắc, phương châm công tác tư tưởng, lý luận là cơ sở để Đảng ta đề ra nhiệm vụ chủ yếu của công tác tư tưởng, lý luận trong tình hình mới, góp phần nâng cao hiệu quả công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Giáo dục tư tưởng và lãnh đạo tư tưởng là việc quan trọng nhất của Đảng, phải kiên quyết chống cái thói xem nhẹ tư tưởng”. Công tác tư tưởng là nhiệm vụ của toàn Đảng, của tất cả đảng viên, trước hết là cấp uỷ các cấp và đồng chí bí thư cấp uỷ, của cả hệ thống chính trị với sự tham gia, đóng góp của Nhân dân, trong đó lực lượng nòng cốt là đội ngũ chuyên trách làm công tác tư tưởng, lý luận, báo chí của Đảng. Công tác tư tưởng của Đảng gồm ba bộ phận chủ yếu: công tác lý luận, công tác tuyên truyền và cổ động, công tác văn hóa - văn nghệ. Mỗi bộ phận của công tác tư tưởng có vị trí và vai trò riêng, nhưng có quan hệ mật thiết với nhau. Vì vậy, trong công tác tư tưởng cần quán triệt, thực hiện tốt các bộ phận, nhất là các nguyên tắc của công tác tư tưởng. Công tác tư tưởng của Đảng bao gồm các nguyên tắc cơ bản sau:
a. Nguyên tắc tính đảng
Nguyên tắc này đòi hỏi mọi lực lượng làm công tác tư tưởng phải quán triệt tính đảng, đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân và nhân dân lao động, hướng mọi hoạt động vào việc tuyên truyền giáo dục và đấu tranh bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; không ngừng củng cố sự đoàn kết thống nhất của Đảng về tư tưởng, chính trị, sự đồng thuận trong Nhân dân; nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng, xây dựng con người mới, nền văn hoá mới. Nguyên tắc này đòi hỏi công tác tư tưởng phải bám sát và phục vụ cho việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị, chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của các tầng lớp nhân dân. Thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị là mục đích, yêu cầu trực tiếp của công tác tư tưởng. Do đó, việc tổ chức tuyên truyền, giáo dục cho cán bộ, đảng viên quán triệt sâu sắc nhiệm vụ chính trị, có ý chí, quyết tâm cao để vượt qua mọi khó khăn, thách thức, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ là công việc thường xuyên của công tác tư tưởng của các tổ chức cơ sở đảng. Văn kiện Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thức XIII nhấn mạnh: “Kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, không ngừng vận dụng và phát triển sáng tạo phù hợp với thực tiễn Việt Nam trong từng giai đoạn. Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Kiên định đường lối đổi mới vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Kiên định các nguyên tắc về xây dựng Đảng. Nâng cao bản lĩnh, năng lực dự báo của Đảng trong hoạch định đường lối, chính sách phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu hướng phát triển của thời đại. Kịp thời thể chế, cụ thể hoá, triển khai đúng đắn, hiệu quả chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, khắc phục sự yếu kém trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện. Nâng cao lập trường, bản lĩnh chính trị, trình độ, trí tuệ, tính chiến đấu của cấp uỷ, tổ chức đảng và của mỗi cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, cán bộ cấp chiến lược. Giữ vững bản chất giai cấp công nhân của Đảng, thực hiện nghiêm các nguyên tắc, cơ chế, quy định của Đảng, thực hành dân chủ gắn liền với tăng cường kỷ luật, kỷ cương của Đảng”.
b. Nguyên tắc tính khoa học
Nguyên tắc này được quy định bởi quy luật vận động của ý thức, tư tưởng, bởi tính đa dạng, phức tạp của đối tượng trong các cộng đồng dân cư. Quán triệt nguyên tắc này, cấp uỷ đảng cơ sở phải xây dựng chương trình kế hoạch công tác tư tưởng từng nhiệm kỳ; phải căn cứ vào từng loại đối tượng mà xác định nội dung, hình thức, biện pháp cho phù hợp; phải phối hợp chặt chẽ, thống nhất hoạt động giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị và giữa các lực lượng công tác tư tưởng, tạo nên sức mạnh tổng hợp trên mặt trận tư tưởng; công tác tư tưởng phải coi trọng thuyết phục giáo dục, phát huy tính độc lập suy nghĩ, tự giác tiếp thu chân lý, lẽ phải, hết sức tránh áp đặt, khiên cưỡng, quy chụp.
c. Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, giữa lời nói và việc làm
Nguyên tắc này đòi hỏi công tác tư tưởng phải bám sát thực tế, kịp thời giải đáp những vấn đề bức xúc trong sản xuất và đời sống của nhân dân. Phải đẩy mạnh sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, bảo đảm các hoạt động thực tiễn trong các lĩnh vực của đời sống xã hội vừa đúng quan điểm, đường lối của Đảng, vừa phù hợp, sát với điều kiện hoàn cảnh thực tế ở mỗi cơ sở. Nguyên tắc này cũng đòi hỏi cấp uỷ đảng và mọi cán bộ, đảng viên phải thực sự gương mẫu, nói và làm phải thống nhất, phải kiên quyết thực hiện dứt điểm những quyết định đã ban hành, khắc phục tình trạng nói nhiều làm ít, nói mà không làm, nói một đằng làm một nẻo.
Công tác tư tưởng phải gắn liền với công tác tổ chức, với phong trào cách mạng của quần chúng.. Công tác tư tưởng nâng cao tính tự giác, chỉ đạo hành động của quần chúng. Muốn như vậy, công tác tư tưởng không thể tách rời công tác tổ chức và các mặt công tác khác. Phải có công tác tổ chức thích hợp, với những hình thức, biện pháp, kế hoạch cụ thể để tập hợp, lôi cuốn đông đảo cán bộ, đảng viên và Nhân dân trong những tổ chức, lực lượng nhất định, hành động theo sự dẫn dắt của tư tưởng, lý luận khoa học.
Để quán triệt và thực hiện tốt các nguyên tắc nêu trên, công tác tư tưởng thời gian tới cần tập trung vào các giải pháp cơ bản sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, vai trò của chính quyền cơ sở, đẩy mạnh công tác tư tưởng trong tình hình mới. Cấp ủy, trước hết là bí thư, người đứng đầu cơ quan, chính quyền, đoàn thể hằng năm cần xây dựng chương trình, kế hoạch lãnh đạo, chỉ đạo, tiến hành công tác tư tưởng. Định kỳ, đại diện cấp uỷ nghe ý kiến phản ánh về tình hình tư tưởng, chính trị trong cán bộ, đảng viên và nhân dân của cán bộ có trách nhiệm trong chính quyền. Mặt trận và các tổ chức, đoàn thể. Từ đó, cấp uỷ chủ động nắm bắt, đánh giá, dự báo diễn biến tình hình tư tưởng, có chủ trương, biện pháp lãnh đạo về tư tưởng và chỉ đạo triển khai thực hiện thống nhất trong đơn vị. Thường xuyên nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng, khắc phục tình trạng mơ hồ về tư tưởng trong cán bộ, đảng viên.
Hai là, mở rộng dân chủ, phát huy tự do tư tưởng, đồng thời giữ nghiêm kỷ cương, kỷ luật phát ngôn theo quy định. Mở rộng dân chủ nói chung, dân chủ trong công tác tư tưởng nói riêng theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Tôn trọng và lắng nghe các ý kiến đề xuất, tâm tư, nguyện vọng của quần chúng. Phân tích, tổng hợp, đánh giá đúng tình hình tư tưởng của từng đối tượng để xác định nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục, giải quyết đúng đắn, phù hợp. Động viên và tạo điều kiện để mọi người phát huy tự do tư tưởng, góp ý kiến vào sự lãnh đạo của chi bộ, đảng bộ, tham gia làm công tác tư tưởng theo khả năng, nhất là tham gia tuyên truyền, giáo dục, vận động quần chúng nhân dân quán triệt và thực hiện tốt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhiệm vụ chính trị ở cơ sở.
Ba là, nêu cao vai trò gương mẫu của cán bộ, đảng viên, thực hiện nói đi đôi với làm, nói và làm đúng đường lối, chính sách, pháp luật. Mỗi cán bộ, đảng viên phải có nhận thức tư tưởng, chính trị đúng đắn, tích cực tham gia làm tốt công tác tư tưởng cho gia đình mình và quần chúng được phân công. Phải nói và làm đúng theo nghị quyết của Đảng; nói đi đôi với làm, thực sự là tấm gương về mọi mặt cho quần chúng noi theo; đồng thời làm tốt việc giải quyết tư tưởng cho bản thân, gia đình và những người xung quanh.
Bốn là, thường xuyên đổi mới hình thức biện pháp công tác tư tưởng.
Đổi mới công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên của chi bộ, đảng bộ. Đẩy mạnh tuyên truyền, học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với từng đối tượng theo hướng cụ thể, thiết thực, hiệu quả. Tăng cường các biện pháp đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; ngăn chặn, đẩy lùi những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa". Chủ động tham gia đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch; kịp thời phê phán các thông tin, quan điểm xuyên tạc, sai trái, thù địch. Xuân Ngọc