 |
| Kịch bản tăng trưởng. (Nguồn: Bộ KH& Đầu tư) |
Báo cáo Triển vọng phát triển châu Á (ADO 2020) của Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) mới được công bố cho thấy, nền kinh tế Việt Nam vẫn duy trì tăng trưởng mạnh mẽ trong năm 2019, dựa trên nền tảng nhu cầu nội địa cao, ngành công nghiệp chế biến chế tạo vững vàng và đầu tư trực tiếp nước ngoài mạnh.
Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng được dự báo sẽ giảm đáng kể trong năm 2020, do tác động của đại dịch COVID-19. Lạm phát trong năm 2019 giảm xuống mức thấp nhất trong ba năm trở lại đây, nhưng dự báo sẽ tăng nhẹ trong năm 2020 và 2021. Thặng dư cán cân vãng lai tuy tăng trong năm 2019 nhưng sẽ giảm mạnh trong năm nay. Mặc dù nền kinh tế sẽ giảm tốc và chịu các tác động của đại dịch COVID-19, song Việt Nam vẫn được dự báo là một trong những nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng cao nhất trong khu vực.
Sự lây lan của COVID-19 và hệ quả là sự giảm tốc đột ngột của nền kinh tế toàn cầu sẽ làm tốc độ tăng trưởng giảm xuống mức 4,8% trong năm 2020. Nếu các rủi ro do COVID-19 gia tăng, kinh tế có thể suy giảm mạnh hơn.
Sự bùng phát của dịch bệnh đã leo thang lên một giai đoạn mới vào tháng 3, tác động mạnh đến tất cả các đối tác thương mại và đầu tư quan trọng của Việt Nam: Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Mỹ. Ngay tại Việt Nam, các ca nhiễm COVID-19 tác động nghiêm trọng đến Việt Nam, hình thành các cú sốc đối với cả phía cung và cầu ở hầu hết mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Tăng trưởng đã giảm xuống mức 3,8% trong quý I/2020 so với mức 6,8% của cùng kỳ năm 2019.
Về phía cầu, việc hạn chế đi lại đã kìm hãm tăng trưởng tiêu dùng nội địa trong quý I/2020. Tăng trưởng doanh số bán lẻ giảm còn 4,7% trong quý I, so với 12,0% cùng kỳ năm trước. Vốn đăng ký và giải ngân đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng giảm. Trong tháng 1 và tháng 2 năm 2020, vốn đăng ký đầu tư nước ngoài giảm 23,6% so với cùng kỳ năm trước, số vốn giải ngân giảm 5,0%. Khi hoạt động thương mại toàn cầu giảm mạnh, tăng trưởng xuất khẩu được dự báo sẽ giảm xuống 5,3% trong năm 2020, tăng trưởng nhập khẩu giảm còn 4,7%, trước khi xuất khẩu phục hồi tăng trưởng trở lại ở mức 7,8% trong năm 2021 và nhập khẩu ở mức 6,8%.
Về phía cung, ngành công nghiệp chế biến chế tạo duy trì được sản xuất cho dù có những khó khăn ban đầu trong tháng 1 và tháng 2 năm 2020, chủ yếu dựa vào nguyên liệu tồn kho, tuy nhiên nguồn này cũng đang cạn dần do chuỗi cung ứng bị gián đoạn kéo dài. Do ngành công nghiệp chế biến chế tạo chiếm tỉ trọng lớn trong khu vực công nghiệp, nên tốc độ tăng trưởng của khu vực công nghiệp trong tháng 2/2020 đã giảm xuống mức 6,2% so với mức 9,2% cùng kỳ năm trước.
Chỉ số quản trị mua hàng của công nghiệp chế biến chế tạo – chỉ số đo lường cơ bản của ngành đã giảm từ 50,6 vào tháng 1/2020 qua ngưỡng 50 và rơi vào vùng suy giảm còn 49,0 vào tháng 2/2020 – lần đầu tiên xuống mức thấp như vậy trong 4 năm qua. Sản lượng công nghiệp giảm với tốc độ nhanh nhất trong 6,5 năm qua, khi các đơn hàng mới lần đầu tiên giảm mạnh kể từ tháng 11/2015, một phần do kim ngạch xuất khẩu giảm cùng với việc giảm đơn hàng từ các nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi COVID-19. Ngành công nghiệp chế biến chế tạo tiếp tục bị gián đoạn do việc hạn chế đi lại cản trở lao động có tay nghề từ Trung Quốc và Hàn Quốc quay trở lại Việt Nam sau đợt nghỉ Tết Nguyên đán vào cuối tháng 1, cộng với thời gian cách ly bắt buộc 14 ngày đối với những người tiếp xúc với người nhiễm bệnh. Tăng trưởng khu vực công nghiệp chậm lại, xuống mức 5,1% trong quý I năm nay, so với 8,6% cùng kỳ năm trước.
Một khảo sát doanh nghiệp được Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính thực hiện vào tháng 3 cho biết 74% số doanh nghiệp được khảo sát dự kiến phải tạm thời dừng hoạt động nếu đến tháng 6/2020 bệnh dịch vẫn chưa được khống chế.
Cán cân tài khoản vãng lai dự kiến sẽ rơi vào tình trạng thâm hụt tương đương 0,2% GDP trong năm nay, trước khi khôi phục được mức thặng dư 1% GDP vào năm 2021. Cán cân tài chính cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi bệnh dịch. Tính đến ngày 24 tháng 3 năm 2020, chỉ số thị trường chứng khoán đã giảm mạnh 31,4% so với cuối năm 2019.
Sự bùng phát dịch COVID-19 cũng gây tổn hại cho nông nghiệp khi hầu hết tất cả các cửa khẩu biên giới đất liền giữa Trung Quốc và Việt Nam đóng cửa vào tháng 1 làm đóng băng hoạt động xuất khẩu nông sản. Do dịch bệnh kéo dài, nhu cầu đối với hàng nông sản xuất khẩu từ Việt Nam sẽ tiếp tục giảm. Bên cạnh đó, sản xuất nông nghiệp còn bị ảnh hưởng bởi tình trạng xâm nhập mặn nghiêm trọng ở Đồng bằng sông Cửu Long. Tốc độ tăng trưởng trong nông nghiệp giảm mạnh xuống 0,08% trong quý đầu tiên của năm từ mức 2,7% trong cùng kỳ năm trước. Do đó, tăng trưởng nông nghiệp sẽ giảm xuống còn 1% vào năm 2020.
Tính đến thời điểm hiện nay, dịch vụ là khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi bệnh dịch bùng phát. Với tỉ trọng 42% GDP, khu vực dịch vụ tăng trưởng chậm lại sẽ ảnh hưởng đáng kể đến tăng trưởng kinh tế. Tác động lớn nhất thông qua sự suy giảm của hoạt động du lịch và các dịch vụ liên quan, vốn chiếm đến 40% doanh thu của khu vực dịch vụ. Trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 2 năm 2020, lượng khách du lịch chỉ tăng 4,8%, mức thấp nhất của cùng kỳ trong 5 năm qua. Vào tháng 2, lượng khách du lịch đã giảm 37,7% so với tháng trước và giảm 21,8% so với cùng kỳ năm trước. Các hoạt động nhập cảnh của khách du lịch từ Trung Quốc, thường chiếm 30% tổng số khách du lịch nước ngoài, đã dừng lại. Khi dịch COVID-19 lan rộng trên toàn cầu, Chính phủ đã ngừng cấp thị thực và áp dụng lệnh cấm nhập cảnh tạm thời đối với khách du lịch đến từ tất cả các quốc gia, làm hoạt động du lịch giảm mạnh. Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế ước tính rằng sự lây lan rộng khắp của đại dịch hiện nay sẽ khiến Việt Nam mất 23% lượng khách du lịch. Tăng trưởng của khu vực dịch vụ đã giảm một nửa xuống còn 3,2% trong quý 1 của năm 2020 từ mức 6,5% của cùng kỳ năm 2019.
Lạm phát trong tháng 3 giảm 0,7% so với tháng 2, so với mức giảm 0,2% lạm phát theo tháng của cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, lạm phát bình quân trong quý I/2020 đã tăng lên 5,6%, mức cao nhất của cùng kỳ trong suốt giai đoạn 2016-2020, chủ yếu là do giá dịch vụ y tế và giá thịt lợn đều tăng, trong đó giá thịt lợn tăng kéo theo việc tăng giá của các loại thịt thay thế. Trong cả năm 2020, lạm phát bình quân dự kiến sẽ ở mức 3,3%, và tiếp tục tăng lên 3,5% vào năm 2021. Nếu đại dịch trở nên tồi tệ hơn dự báo hiện nay và đặc biệt là nếu giá thịt lợn vẫn tiếp tục cao thì áp lực lạm phát có thể gia tăng.
Hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ đã làm nhu cầu tín dụng suy yếu đáng kể. Vào cuối tháng 2/2020, tăng trưởng tín dụng ước tăng 0,1% so với cuối năm 2019, mức thấp nhất trong cùng kỳ của 6 năm qua. Để hỗ trợ các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, ngày 4/3/2020 Chính phủ đã công bố gói hỗ trợ trị giá khoảng 10,8 tỷ USD để cơ cấu lại thời hạn trả nợ miễn, giảm lãi suất và phí. Sau đó, NHNN đã cắt giảm 0,5-1% các lãi suất chính sách, hạ trần đối với tiền gửi bằng đồng Việt Nam với các kỳ hạn dưới 6 tháng và trần lãi suất cho vay ngắn hạn bằng đồng Việt Nam đối với các lĩnh vực ưu tiên, cùng một loạt biện pháp khác.
Mục tiêu bội chi ngân sách 3,4% GDP cho năm 2020 giờ đây có thể khó đạt được, khi doanh thu thuế từ các khoản thu nhập và thu từ xuất khẩu đều giảm, chi tiêu cho y tế và các quỹ hỗ trợ người lao động đều tăng, cùng với gói hỗ trợ tài khóa mới công bố gần đây trị giá khoảng 1,3 tỷ USD thông qua giảm thuế, phí, và gia hạn nộp thuế với doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch Covid19. Vì vậy, thâm hụt ngân sách dự báo sẽ tăng lên tương đương 4,2% GDP vào năm 2020 trước khi có sự cải thiện ở mức 3,5% GDP vào năm 2021.
Mặc cho khả năng bị ảnh hưởng nặng nề của dịch COVID-19, các yếu tố nền tảng của kinh tế Việt Nam vẫn được duy trì. Nếu khống chế được dịch bệnh trong nửa đầu năm 2020, tăng trưởng sẽ hồi phục trở lại mức 6,8% vào năm 2021 và duy trì mạnh mẽ trong trung và dài hạn.