Cuối tháng 5 vừa qua, Tổng thống Kassym-Zhomart Tokayev đã ký thông qua một số đạo luật có ý nghĩa quan trọng cho sự phát triển chính trị-xã hội của đất nước. Trong đó có Luật về quy tắc tổ chức hội họp ở Kazakhstan, Luật bổ sung vào Hiến pháp Cộng hòa Kazakhstan (chế độ bầu cử), và Luật sửa đổi, bổ sung vào Bộ luật Cộng hòa Kazakhstan (các Đảng phái chính trị).
Những đổi mới trên là một phần các cải cách chính trị do Tổng thống đưa ra trong khuôn khổ Hội đồng quốc gia về tín nhiệm xã hội. Việc thông qua các luật này là một bước đi quan trọng trên con đường hiện thực hóa khái niệm về một “Nhà nước lắng nghe” và gia tăng vai trò của người dân. Các chuẩn mực pháp lý mới cũng sẽ củng cố hơn nữa các giá trị ở Kazakhstan như đa nguyên ý kiến, các quan điểm trái chiều, vị thế và trách nhiệm có tính chất xây dựng.
Bộ luật mới về biểu tình đã góp phần đơn giản hóa quy định pháp lý trong việc tổ chức hội họp hoà bình. Quá trình xây dựng dự luật có sự tham gia của các chuyên gia, các nhà hoạt động dân chủ, hoạt động nhân quyền và các tổ chức phi chính phủ. Kết quả các cuộc thảo luận công khai các cấp là các điều khoản ban đầu do chính phủ đưa ra đã mở rộng theo hướng tự do hóa hơn nữa.
Bộ luật hoàn toàn phù hợp với điều khoản thứ 21 của Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị, cũng như Công ước châu Âu về bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản. Dự luật nêu rõ các nguyên tắc cơ bản của các cuộc biểu tình: phải hợp pháp, tự nguyện, không mang tính cưỡng ép và không gây nguy hiểm cho nhà nước hoặc người dân. Các lệnh cấm và hạn chế hoạt động đối với nhà báo cũng được gỡ bỏ.
Tổng thống K. Tokayev cho biết: “Chúng tôi đang định hình một nền văn hóa chính trị mới. Theo kế hoạch trước mắt bao gồm tiếp nhận đa nguyên ý kiến và các quan điểm trái chiều. Chính quyền không cho rằng bất đồng nghĩa là phá hoại”. Theo ông, đã đến lúc xã hội và nhà nước cần làm quen với việc thể hiện quan điểm một cách công khai – “Và tốt hơn hết là hãy chấp nhận điều này một cách tự nguyện, có nhận thức và không bị ép buộc”.
Bộ Luật cũ đã được Quốc hội Kazakhstan thông qua kể từ 25 năm trước, và từ lâu các chuyên gia Kazakhstan và các nhà quan sát quốc tế đã yêu cầu xem xét lại Bộ luật này. Luật mới năm 2020 hoàn toàn tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế - các nguyên tắc của Công ước châu Âu về bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản, cũng như điều thứ 21 của Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị. Bộ luật đảm bảo điều quan trọng nhất – đó là quyền thể hiện ý chí.
Luật mới nêu rõ, các nguyên tắc cơ bản của hội họp hòa bình: phải hợp pháp, tự nguyện, không mang tính cưỡng ép và không gây nguy hiểm cho nhà nước hoặc công dân. Có nghĩa rằng, các nguyên tắc về quyền con người được tuân thủ - “tất cả mọi điều không bị cấm đều được cho phép”, và “quyền của bạn kết thúc ở nơi quyền của người khác bắt đầu”. Do đó, luật về hội họp hòa bình chính là sự khẳng định thành công trong việc thực hiện khái niệm “Nhà nước lắng nghe” được tuyên bố bởi Tổng thống K. Tokayev.
Bên cạnh đó, Luật bầu cử Kazakhstan hiện cũng đang được hoàn thiện. Luật mới sẽ tăng cường hơn nữa quyền của phụ nữ và thanh niên trong việc tham gia vào đời sống chính trị của đất nước. Hiện nhà nước đang xem xét nâng số đại biểu nữ và thanh niên dưới 29 tuổi lên 30% trong danh sách Đảng.
Hiện có 22% đại biểu Quốc hội Kazakhstan là nữ (tỷ lệ tham gia trung bình của các đại biểu nữ trong các cơ quan lập pháp là 30%). Tại Hạ viện Quốc hội Kazakhstan (Mazhilis), số đại biểu nữ là 29 người, Thượng viện có 6, và hầu như không có đại biểu dưới 29 tuổi trong Nghị viện. Tại các cơ quan đại diện địa phương có 740 đại biểu là nữ, chiếm khoảng 22%, và chỉ có 53 đại biểu dưới 29 tuổi, tổng số đại biểu ủy nhiệm cả nước có 3335 người.
Theo số liệu thống kê, hiện tại Kazakhstan có hơn 4.5 triệu phụ nữ hoạt động tích cực trong các ngành kinh tế và 2.8 triệu người trẻ trong độ tuổi từ 20 đến 29 tuổi. Tuy nhiên, theo luật bầu cử mới, từ nay trở đi số lượng đại biểu từ nhóm người này sẽ được tham gia nhiều hơn vào các cuộc bầu cử địa phương hay Hạ viện Quốc hội Kazakhstan.
Nhìn chung, chính sách hạn ngạch đại biểu được áp dụng phổ biến tại nhiều nước. Tại các nước Châu Âu như Đức, Na Uy, Pháp và Bỉ các quy định về hạn ngạch đảng viên được quy định thành luật. Việc áp dụng chính sách hạn ngạch đại biểu tại Kazakhstan sẽ khuyến khích phụ nữ và thế hệ trẻ tích cực tham gia vào đời sống chính trị của đất nước. Những quy định pháp lý mới sẽ đi vào thực thi vào năm 2021 – năm tổ chức bầu cử Hạ viện Mazhilis.
Những Dự luật Hiến pháp sửa đổi về Tổ chức bầu cử Quốc hội và về Đảng phái chính trị được Tổng thống phê duyệt đã góp phần quan trọng trong cải cách và hiện đại hóa hệ thống chính trị của Kazakhstan. Việc giảm ngưỡng số lượng người thông qua thành lập các tổ chức chính trị có quyền tham gia bầu cử từ 40.000 xuống 20.000 người là bước tiến quan trọng trong việc phát triển hệ thống Đảng tại Kazakhstan.
Như vậy, cải cách luật pháp sẽ góp phần đẩy mạnh vai trò các Đảng đối với các quá trình chính trị đang diễn ra trong nước. Và những thay đổi này cũng sẽ tạo thêm điều kiện cho việc thành lập các Đảng chính trị mới, thúc đẩy đời sống Đảng trong nước và dự kiến sẽ có tác động tích cực đến quá trình phát triển và phê duyệt các giải pháp của chính phủ. Hiện nay tại Kazakhstan đang có 6 Đảng chính trị. Những quy định mới hướng tới tái cơ cấu lại môi trường chính trị-xã hội, tăng cường độ cạnh tranh giữa các đảng và tính tổng quát, cân bằng cho các tổ chức chính trị - ứng cử viên.
Ngoài việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân và tăng cường chính sách xã hội, Tổng thống Kazakhstan đã có những đóng góp đáng kể trong việc cải thiện hệ thống chính trị đất nước. Có thể thấy, những cải cách tiến bộ đang được Tổng thống K. Tokayev dần thực hiện tại Kazakhstan không chỉ dừng lại ở lời nói, mà đang dần được thực thi bằng hành động theo nguyên tắc “Thừa kế - Công bằng – Phát triển” trong chính sách quản lý đất nước mà ông đề ra trong trương trình vận động tranh cử vào năm 2019 của mình. Sau 1 năm trên cương vị Tổng thống CH Kazakhstan, ông Kassym-Zhomart Tokayev đã thực hiện thành công các nguyên tắc này ở cấp độ lập pháp. Ngoài ra, thông qua gói các biện pháp cải cách chính trị nhằm thực hiện mô hình “Chính phủ lắng nghe”, Tổng thống Kassym-Zhomart Tokayev đã thực hiện được lời hứa của mình là đặt quyền lợi của dân lên hàng đầu. Và trong giai đoạn lịch sử mới, Kazakhstan tiếp tục tăng cường tính dân chủ - đường lối chính trị mà người dân Kazakhstan đã lựa chọn trong gần 3 thập kỷ qua.
Trước đó, ông Kassym-Zhomart Tokayev đã chính thức tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Kazakhstan vào ngày 12/6/2019. Trước đó, ông Tokayev đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống với gần 71% số phiếu ủng hộ. Ông Tokayev, từng giữ chức Chủ tịch Thượng viện, đã được đích thân cựu Tổng thống Nursultan Nazarbayev chọn làm người kế nhiệm, giữ cương vị lãnh đạo đất nước khi ông bất ngờ từ chức./.
Thu Lan