Theo Viện hàn lâm Thụy Điển, nhà văn Abdulrazak Gurnah được vinh danh bởi "sự thâm nhập không khoan nhượng và đầy lòng trắc ẩn về những ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân và số phận của những người di cư trong hố sâu ngăn cách giữa các nền văn hóa và lục địa".
Ông Gurnah sinh năm 1948 trên đảo Zanzibar (thuộc Tanzania) ở Ấn Độ Dương, nhưng đến Anh tị nạn vào cuối thập niên 60 của thế kỷ trước. Từ năm 1980 đến năm 1982, ông Gurnah giảng dạy tại Đại học Bayero Kano ở Nigeria. Sau đó, ông chuyển đến Đại học Kent (Anh), lấy bằng tiến sĩ năm 1982. Hiện ông giữ học hàm giáo sư. Ông có nhiều bài viết liên quan đến chủ nghĩa thực dân, các quốc gia ở vùng châu Phi thời kỳ hậu thuộc địa. Ông dành nhiều thời gian nghiên cứu các công trình về văn học châu Phi.
Bắt đầu sáng tác từ năm 21 tuổi trong khi lưu vong, các tác phẩm của Gurnah được viết bằng tiếng Anh dù tiếng Swahili là tiếng mẹ đẻ của ông. Đến nay ông đã xuất bản 10 tiểu thuyết và một số truyện ngắn, với chủ đề xuyên suốt là cuộc sống của những người di cư.
Abdulrazak Gurnah thành công vang dội với cuốn tiểu thuyết thứ tư 'Paradise' (phát hành năm 1994). Được đánh giá là bước đột phá trong cuộc đời nhà văn của ông, tác phẩm này ra đời sau một chuyến đi nghiên cứu của tác giả đến Đông Phi vào khoảng năm 1990, là câu chuyện sống động về tuổi mới lớn và chuyện tình buồn mà trong đó các thế giới và niềm tin khác nhau xung đột. Tác phẩm này lọt vào danh sách đề cử cuối cùng của 2 giải thưởng danh giá là giải Booker và Whitbread Prize…
Ông Gurnah là người gốc Phi tiếp theo đoạt giải Nobel Văn học kể từ sau khi nhà văn Wole Soyinka (người Nigeria) được vinh danh năm 1986. Trong số 117 người đoạt giải kể từ khi giải Nobel Văn học đầu tiên được trao năm 1901 (chưa tính giải năm nay), 95 người là người châu Âu hoặc Bắc Mỹ.
Nobel Văn học là một trong 6 hạng mục của giải Nobel, được trao cho tác giả từ bất kỳ quốc gia nào, theo di chúc của nhà hóa học Alfred Nobel. Ủy ban Nobel gồm 5 thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển, được bầu lại 3 năm/lần, chịu trách nhiệm thu thập và thảo luận về các đề cử trước khi gửi danh sách rút gọn gồm 5 cái tên để gửi tới 13 thành viên khác của viện hàn lâm này. Sau khi cân nhắc, toàn bộ 18 thành viên của Viện hàn lâm Thụy Điển sẽ bỏ phiếu vào đầu tháng 10 để quyết định về người chiến thắng. Các đề cử và sự cân nhắc về các ứng cử viên luôn được Viện hàn lâm Thụy Điển giữ bí mật cho đến phút chót.
Bắt đầu được tổ chức từ năm 1901, đến nay giải Nobel Văn học đã được trao 114 lần nhưng có đến 118 tác giả nhận giải, do có 4 lần có 2 người đồng đoạt giải. Năm ngoái, giải thưởng danh giá này thuộc về nữ thi sĩ Louise Gluck (người Mỹ). Bà được vinh danh vì giọng thơ mang bản sắc riêng - vừa cứng rắn, thẳng thắn nhưng cũng đầy chất hài hước và dí dỏm. Cho tới thời điểm này, mới chỉ có 16 nữ văn sĩ đoạt Nobel Văn học.
Giải thưởng đầu tiên được trao cho nhà thơ Pháp Sully Prudhomme vào năm 1901. Người đoạt giải Nobel Văn học trẻ tuổi nhất cho đến nay là nhà báo, nhà văn Rudyard Kipling (người Anh), được vinh danh vào năm 1907, ở tuổi 41. Trong khi đó, người cao tuổi nhất từng nhận giải thưởng này là tiểu thuyết gia Doris Lessing, ở tuổi 88 (năm 2007).
Đây là giải Nobel thứ tư được công bố trong mùa giải Nobel năm 2021.
BT