Cổng thông tin điện tử

Mâu thuẫn nội tại và ván cờ của một số quốc gia

Căng thẳng ngoại giao tại vùng Vịnh bùng phát từ ngày 5/6 đến nay vẫn chưa được tháo gỡ. Đây là cuộc khủng hoảng ngoại giao tồi tệ nhất tại khu vực này trong nhiều thập kỷ và đang gây ra những tác động tiêu cực đối với thương mại, tài chính, đầu tư của toàn khu vực Trung Đông. Trong bối cảnh đà phục hồi và tăng trưởng của nền kinh tế thế giới đang phải đối mặt với những khó khăn do những chính sách bảo hộ thương mại của các quốc gia thì những ảnh hưởng tiêu cực của cuộc khủng hoảng này đối với an ninh khu vực sẽ rất khó lường.

Theo giới quan sát, cuộc chiến ngoại giao giữa các nước vùng Vịnh với Qatar đã phản ảnh độ sâu của mâu thuẫn sắc tộc, tôn giáo giữa người Hồi giáo (dòng Shiite thân Iran và dòng Sunni với sự ủng hộ của Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ…).

Nhiều quốc gia trong vùng đang trong tình trạng khủng hoảng bởi những mâu thuẫn nội tại ngày một phát triển trong lĩnh vực tôn giáo và sắc tộc... Theo đó, thiết chế nhà nước của các sắc tộc, tôn giáo bị suy yếu càng khiến cho lòng tin của người dân vào nhà nước dần mất đi và tính vô chính phủ ngày càng gia tăng.

Thực tế cho thấy, sự sụp đổ một phần hoặc hoàn toàn của các thiết chế nhà nước ở Libya, Yemen và Syria… là minh chứng cho những nỗ lực nhằm gây ảnh hưởng từ bên ngoài đã thất bại, hậu quả tất yếu là sự gia tăng bất ổn, khiến cuộc khủng hoảng ngày càng lan rộng trong khu vực.

Khủng hoảng ở Sudan, tiếp đến là cuộc đảo chính bất thành ở Thổ Nhĩ Kỳ và giờ đây là cuộc khủng hoảng ngoại giao khu vực càng cho thấy các điểm nóng ở Trung Đông đang có nguy cơ lan rộng và sự tác động ngày càng lớn hơn.

Theo giới phân tích, khi tam giác quyền lực truyền thống (Ai Cập - Syria – Iraq) đã mất dần sự ảnh hưởng trong khu vực, thì các quốc gia phi Arab (Iran-Thổ Nhĩ Kỳ-Israel) lại ngày càng mạnh hơn. Khiến thế giới Arab bị chia rẽ sâu sắc tạo ra sự cạnh tranh giữa các quốc gia Arab, đặc biệt là các cuộc cạnh tranh giữa hai dòng phái khác nhau của đạo Hồi, khiến mâu thuẫn giáo phái khu vực ngày càng rõ nét hơn.

Giới phân tích cho rằng, cuộc khủng hoảng ngoại giao này không hề có lợi cho các bên liên quan, trừ Iran. Bởi vì cho tới nay Teheran vẫn rất quan ngại khối đoàn kết vùng Vịnh thể hiện qua vai trò của Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC). Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, Iran đã thể hiện vai trò cường quốc có trách nhiệm, khi kêu gọi Qatar và các nước láng giềng vùng Vịnh “nối lại đối thoại để giải quyết các bất đồng”. 

Ngày 2/7 Iran đã mở không phận cho các máy bay chở khách của Qatar, đóng không phận đối với các nước Saudi Arabia, Ai Cập và UAE.

Thổ Nhĩ Kỳ là quốc gia dẫn đầu trong việc ủng hộ Qatar một cách toàn diện từ ngoại giao, kinh tế tới quân sự. Ngay từ đầu, chính quyền Ankara đã phản ứng rất mạnh trước việc cắt đứt quan hệ ngoại giao giữa Qatar và các nước Arập láng giềng. Một cuộc tuần hành ủng hộ Qatar do chính phủ phát động đã được tổ chức tại Istanbul.

Ngày 30/6, Thổ Nhĩ Kỳ đã tiếp đón Bộ trưởng Quốc phòng Qatar Khalid al-Attiyah tới thăm, hai bên đã thảo luận nhiều vấn đề, trong đó có những bất đồng ngoại giao giữa các nước trong khu vực. Chuyến thăm diễn ra 2 ngày trước khi tối hậu thư 4 nước Arab đưa cho Qatar hết hạn vào ngày 2/7.

Ngoại trưởng (Mỹ) Rex Tillerson hối thúc các đồng minh vùng Vịnh tránh để vấn đề xung đột cá nhân làm ảnh hưởng đến chiến dịch chung chống khủng bố, khuyến khích các bên cùng nhau thảo luận về những khác biệt. Trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump lại cho rằng Qatar cần phải chấm dứt ủng hộ khủng bố.

Nga là quốc gia có vai trò tích cực trong quá trình chống khủng bố trong khu vực cũng bày tỏ hy vọng sự căng thẳng ngoại giao này sẽ không ảnh hưởng đến nỗ lực và quyết tâm “quét sạch” khủng bố trên phạm vi toàn cầu. Ngày 2/7, Tổng thống Nga Putin đã có các cuộc điện đàm riêng rẽ với lãnh đạo Qatar và Bahrain về giải pháp ngoại giao cho khu vực.

Giới phân tích quốc tế cho rằng, trong bối cảnh hiện nay cuộc khủng khoảng ngoại giao này tuy rất căng thẳng nhưng cũng sẽ được giải quyết. Mặc dù Ngoại trưởng Qatar khẳng định “không ai có thể bẻ gãy ý chí của Qatar”.

Dư luận hẳn còn nhớ, Chiến lược “Đại Trung Đông mới” được các chiến lược gia Mỹ dày công nghiên cứu, cùng với sự chung tay thực hiện của các thành viên NATO, với mục tiêu “thầm kín” là: “Trả lại thời nguyên thủy của Trung Đông dưới hình thức bộ lạc sẽ dễ quản lý hơn”.

Như vậy, cuộc khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh đã kéo dài hơn một tháng với tính chất ngày càng phức tạp hơn. Theo giới phân tích, nguyên nhân chính yếu là do mâu thuẫn giáo phái tại khu vực cùng với toan tính lợi ích địa-chiến lược của một số nước, nhất là các nước lớn. Tuy nhiên, do các bên mâu thuẫn đều là đồng minh hoặc đối tác của các nước lớn nên sớm muộn cuộc khủng hoảng ngoại giao này cũng sẽ được giải quyết và sự đối đầu quân sự hai bên khó có thể xẩy ra.

Thổ Nhĩ Kỳ thể hiện vai trò và ảnh hưởng

Trong hai ngày 23 và 24/7/2017, với nỗ lực làm dịu cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất tại vùng Vịnh trong nhiều năm qua, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan đã thực hiện chuyến công du các nước vùng Vịnh gồm Saudi Arabia, Kuwait và Qatar. Chuyến thăm được dư luận theo dõi sát sao bởi Ankara là một đồng minh đáng tin cậy của Qatar trong cuộc tranh cãi ngoại giao với các nước Arab láng giềng.

Trong chặng dừng chân đầu tiên tới Saudi Arabia, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan đã có cuộc gặp với Quốc vương Saudi Arabia Salman bin Abdulaziz Al-Saud và thảo luận về cuộc khủng hoảng ngoại giao vùng Vịnh cũng như các nỗ lực chống khủng bố và các nguồn tài trợ khủng bố.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan cho rằng là một nước lớn trong khu vực, Saudi Arabia có vai trò quan trọng trong việc giải quyết tình hình căng thẳng hiện nay giữa 4 nước vùng Vịnh với Qatar và kéo dài cuộc khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh sẽ không mang lại lợi ích cho bất kỳ nước nào. Còn Quốc vương Saudi Arabia Salman đã đánh giá cao những nỗ lực của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc chiến chống khủng bố cũng như chống tài trợ khủng bố.

Trong chuyến thăm tới Kuwait, Tổng thống Erdogan đã thảo luận với giới chức Kuwait, nước đang dẫn đầu các nỗ lực trung gian hòa giải trong cuộc khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh. Tại cuộc gặp, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố ủng hộ các nỗ lực trung gian hòa giải của Kuwait. Trong khi đó, giới chức Kuwait cũng ghi nhận những nỗ lực ngoại giao của Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh.

Tại Qatar, chặng cuối trong chuyến công du tới các nước vùng Vịnh, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan và Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al-Thani đã thảo luận về các diễn biến tại khu vực như tình hình Syria và Iraq, đặc biệt là cuộc khủng hoảng tại vùng Vịnh hiện nay và các nỗ lực ngăn chặn, giải quyết khủng hoảng thông qua biện pháp ngoại giao, các nỗ lực chung chống khủng bố, tầm quan trọng của việc bảo vệ chủ quyền quốc gia, hợp tác quốc phòng và kinh tế.

Tổng thống Erdogan đã chỉ trích các "kẻ thù" đang tìm cách "thổi bùng căng thẳng giữa các quốc gia anh em" tại vùng Vịnh. Nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định trong cuộc khủng hoảng ngoại giao, chính quyền Ankara đứng về phía "hòa bình, ổn định, thống nhất và đối thoại". Về phần mình, Quốc vương Qatar Tamim đã đánh giá cao nỗ lực hòa giải căng thẳng và khẳng định vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc tranh cãi ngoại giao giữa Doha với 4 nước Arab láng giềng.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan là quan chức cấp cao mới nhất tới vùng Vịnh nhằm tìm giải pháp cho cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất tại đây kể từ khi Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) được thành lập năm 1981. Trước đó, Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson và các Ngoại trưởng Anh, Pháp, Đức cũng đã tới khu vực này. Tuy nhiên, chưa có dấu hiệu căng thẳng sẽ sớm được hạ nhiệt.

Chuyến thăm được dư luận quốc tế đặc biệt quan tâm với kỳ vọng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ có một vai trò đặc biệt, giúp giải quyết tình trạng căng thẳng hiện nay.

Với vai trò là một thành viên của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang có quan hệ chặt chẽ với các quốc gia tại vùng Vịnh, đặc biệt là mối quan hệ đồng minh thân thiết với Qatar.

Ngay từ khi cuộc khủng hoảng ở vùng Vịnh bắt đầu bùng phát, Thổ Nhĩ Kỳ đã lựa chọn chỗ đứng cho mình trong cuộc khủng hoảng ngoại giao này, đó là đứng về phía đồng minh Qatar.

Về ngoại giao, ngay từ đầu, chính quyền Ankara đã lên tiếng phản đối việc các nước Arab láng giềng cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar.

Về kinh tế, Ankara ngay lập tức cung cấp cho Doha thực phẩm và các nhu yếu phẩm cần thiết sau khi Saudi Arabia tăng cường nỗ lực cô lập Qatar qua việc đóng cửa biên giới và hoãn các chuyến bay.

Về quân sự, Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ ngày 7-6 vừa qua đã khẩn cấp thông qua dự luật cho phép quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đến một căn cứ quân sự của nước này ở Qatar.

Hơn một tháng đã trôi qua kể từ khi xảy ra tranh cãi ngoại giao giữa Qatar và bốn quốc gia láng giềng Arab, song song với những nỗ lực ủng hộ cho đồng minh Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ cũng dần chuyển hướng tiếp cận vấn đề khi đề xuất làm trung gian hòa giải cho các bên. Chuyến thăm ba nước vùng Vịnh lần này của Tổng thống Erdogan đã thể hiện điều đó.

Các nhà phân tích cho rằng, sự thay đổi trong cách tiếp cận và lập trường của Thổ Nhĩ Kỳ đối với cuộc khủng hoảng ngoại giao vùng Vịnh, từ chỗ hoàn toàn ủng hộ Qatar cho tới ủng hộ đối thoại giữa các bên không hoàn toàn khó hiểu bởi những lý do sau:

Thứ nhất, căng thẳng ngoại giao tại vùng Vịnh đang có tác động tiêu cực đến các mối quan hệ và lợi ích của Thổ Nhĩ Kỳ ở khu vực Trung Đông bởi một trong những yêu cầu của các nước Arab đối với Qatar là việc Doha phải đóng cửa căn cứ quân sự Thổ Nhĩ Kỳ tại nước này. Rõ ràng, nếu căng thẳng tiếp diễn, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ sẽ hoàn toàn bất lợi trong việc hiện diện ở một vị thế chiến lược trong khu vực.

Thứ hai, trong bối cảnh quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ với Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ đang trải qua giai đoạn tồn tại nhiều bất đồng, Ankara cũng phải dè dặt trước nguy cơ tác động tiêu cực tới quan hệ với cường quốc trong khu vực là Saudi Arabia.

Vì thế, chuyến thăm ba nước Arab lần này của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan không chỉ “thăm dò” quan điểm của Saudi Arabia về cuộc khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh mà còn xoa dịu các nước cô lập Qatar nhằm tránh những đối đầu song phương.

Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ cũng muốn xây dựng hình ảnh thông qua việc tiếp cận với tất cả các bên ở vùng Vịnh. Theo các nhà quan sát, mất cân bằng quyền lực là điều vẫn đang diễn ra ở Trung Đông bởi các nước đều đang cố gắng thể hiện tầm ảnh hưởng của mình trong một cuộc cạnh tranh công khai và đối đầu. Trong bối cảnh đó, Thổ Nhĩ Kỳ chắc chắn không muốn “đứng ngoài cuộc” và chỉ nhìn “bàn cờ” chính trị ở vùng Vịnh xoay chuyển. Và một khi tìm ra hướng giải quyết thích hợp cho căng thẳng hiện nay, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ có cơ hội gia tăng ảnh hưởng ở khu vực.

Với những bước đi ngoại giao mới nhất, có thể thấy Thổ Nhĩ Kỳ đang cố gắng thể hiện vai trò trên “bàn cờ lớn” ở vùng Vịnh. Tuy vậy, sứ mệnh làm trung gian có thành công hay không còn phụ thuộc vào thiện chí và nhượng bộ của các bên./.