PV: Thưa đồng chí, còn nhớ trong trả lời phỏng vấn Tạp chí Cửa Việt bên thềm Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Trị lần thứ XVII, đồng chí đã nhấn mạnh đến hướng đi của Quảng Trị trong thời gian tới. Đó là có thể tận dụng “lợi thế đi sau” nhưng phải đi kèm với tầm nhìn vượt trước; thấy “vàng” ở những chỗ tưởng như “đã kiệt cùng năng lực phát triển” theo lối truyền thống. Điều này đã được thể hiện rất rõ nét ở kết quả đạt được của tỉnh Quảng Trị trong năm 2021 khi có nhiều chỉ tiêu quan trọng lần đầu tiên tỉnh nhà đạt được sau hơn 30 năm đổi mới. Thưa đồng chí, có phải tầm nhìn là vấn đề quyết định?
Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, các yếu tố truyền thống đã bị chính công nghệ và sự sáng tạo của con người thay thế bằng các cách thức phát triển phi truyền thống. Công nghệ giúp khai phá những vùng đất mới, không gian mạng được mở rộng sẽ tạo dư địa và mở ra không gian phát triển mới cho địa phương nào biết đổi mới tư duy và nhanh chóng nắm bắt cơ hội. Với cách nhìn như thế và nếu biết thay đổi cách tiếp cận, Quảng Trị hoàn toàn có những lợi thế khác biệt để bứt phá, vươn lên.
Trên tinh thần đó, bằng sự thay đổi tư duy tiếp cận, chủ động kết nối với các đối tác, hành động quyết liệt với tất cả khát vọng vươn lên và sự hỗ trợ về cơ chế, chính sách của Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương, rất nhiều lĩnh vực đã được đánh thức, mở ra chân trời mới trong sự phát triển của vùng đất này. Các đồng chí trong Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh hiểu rằng, trong việc hiện thực hóa các chỉ tiêu mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh đã vạch ra đòi hỏi chiến lược phải xuất sắc, có tầm nhìn xa, có mục tiêu cao để thay đổi vị trí; đặc biệt, phải có cách tiếp cận cùng với giải pháp độc đáo, đột phá để biến việc khó thành việc dễ làm, khả thi và nhất là có thể làm nhanh được. Để có một tập thể bứt phá, đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn của từng cá nhân.
Trong bối cảnh quốc tế và trong nước gặp nhiều khó khăn vì dịch bệnh, chúng ta vừa tập trung khắc phục hậu quả thiên tai rất nặng nề của năm 2020 và thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch Covid-19, thế nên kết quả đạt được là sự nỗ lực đầy tâm huyết của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Quảng Trị. Một miền đất sẽ trở nên trù phú khi hội tụ những cá nhân tâm huyết và có tinh thần cống hiến cho sự nghiệp phát triển chung.
Con người luôn là yếu tố quan trọng nhất. Tầm nhìn sẽ quyết định tầm vóc của một con người nhưng cái tầm nhìn đó không được tách rời quê hương hay dân tộc mình. Một tập thể sẽ vững mạnh, một dân tộc sẽ trở nên hùng cường khi hội tụ được những cá nhân có tầm nhìn và một tấm lòng cho quê hương, cho đại cuộc. Kết quả hôm nay của tỉnh nhà thể hiện sự trọn vẹn của Ý Đảng hợp lòng Dân. Tôi rất vui khi Tỉnh ủy đã hội tụ được sức mạnh đoàn kết, khơi dậy khát vọng cống hiến vì Quảng Trị phát triển và thịnh vượng.
PV: Điều đồng chí vừa nói làm tôi nhớ đến quyển sách “Súng, Vi trùng và Thép - Định mệnh của các xã hội loài người” của Jared Diamond *. Qua nghiên cứu địa lý, lịch sử của các châu lục, ông cho rằng yếu tố địa lí, môi trường là những yếu tố chủ đạo tạo nên những khác biệt ở những vùng đất trên thế giới. Tuy nhiên, chính Jared Diamond cho rằng, không thể phủ nhận còn có những biến số khác góp phần vào diễn trình của lịch sử: đó chính là các đặc thù văn hoá ở mỗi nơi, và một biến số bí ẩn hơn cả là sự “tác động của các cá nhân có tính cách khác thường”. Theo đồng chí, trong sự phát triển của tỉnh nhà có dấu ấn của văn hóa Quảng Trị hay không?
Với tư cách là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần của xã hội, trong đời sống xã hội, văn hoá luôn luôn can thiệp vào các quá trình xã hội thông qua sự đánh giá của tất cả các chủ thể xã hội, từ những cá nhân riêng lẻ đến toàn thể cộng đồng. Nhân tố văn hóa tác động đến quá trình phát triển thường trở nên tiềm ẩn hơn, tinh tế hơn và có sức sống bền vững hơn so với các nhân tố khác.
Qua nghiên cứu, tìm hiểu, tôi được biết cái tên Quảng Trị, cùng với địa giới như ngày nay mới có từ đầu đời Gia Long, nhưng mảnh đất Quảng Trị hiển nhiên là đã tồn tại từ nghìn năm trên bản đồ nước Văn Lang của các vua Hùng. Những biến thiên lịch sử trải từ thế kỷ này sang thế kỷ khác kéo theo những cộng đồng dân cư cùng với cách sống riêng của mình đã tạo Quảng Trị thành một cửa ngõ giao lưu quốc tế đồng thời là một nền đất chồng chất nhiều tầng văn hóa khác nhau. Sự hội tụ trong địa lý cùng với tầm nhìn và khát vọng đã đưa Quảng Trị thành cái tên lưu danh trong lịch sử. Chính với nghĩa cao, chí lớn mà thời nào Quảng Trị cũng có những nhà khoa học, những nghệ sĩ, trí thức, những danh tăng, danh nho, những nhà chính trị, quân sự tài giỏi của cả nước.
Đã từng trải qua nhiều hy sinh, thử thách hoạn nạn, mỗi con người Quảng Trị tích kết một số phận người Việt qua chiến tranh: ý chí và khát vọng. Một số truyền thống khá trội vượt của con người sinh ra trên mảnh đất được ví là “ô châu ác địa” như: tinh thần bền bỉ, gan góc, ý chí kiên cường, bất khuất, sức chịu đựng và nghị lực phi thường trước mọi hiểm họa, gian nguy, thử thách, tình yêu thương, đùm bọc cưu mang nhau trong hoạn nạn… một phần cũng được gây dựng, tôi luyện và phát triển trong điều kiện tự nhiên lắm tai ương, chướng ngại, hiểm nghèo này. Quả bom bi trút xuống mảnh đất này đã được tái tạo trở thành cái gạt tàn thuốc lá, những viên đạn trung liên, đại liên thành chiếc bật lửa, mô hình xe tăng ..., những phẩm vật xinh xắn với chữ “souvenir” (quà kỷ niệm) bán cho du khách, trong đó có rất nhiều cựu chiến binh nước ngoài đã từng tham chiến trở lại đây. Đó là cách người Quảng Trị đối diện với tất cả khó khăn bằng sự lạc quan và sáng tạo.
Trải qua không biết bao nhiêu sự biến đổi, thăng trầm do thiên nhiên và con người gây ra, Quảng Trị đã tích lũy, tạo ra và phát huy được nhiều giá trị, bản sắc văn hóa riêng và góp phần đóng góp vào nền văn hóa chung của đất nước và nhân loại. Đó là một kết quả rất tự hào! Và Quảng Trị hôm nay đi lên từ một nền văn hóa có bản sắc riêng biệt, độc đáo như thế!
PV: Từng công tác trên lĩnh vực văn hóa với vai trò Thứ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, theo đồng chí, làm thế nào để văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh? Văn hóa Quảng Trị thực sự là nguồn sức mạnh to lớn vào sự phát triển chung của tỉnh nhà?
Sức mạnh mềm của Việt Nam được thể hiện trước hết ở sức hấp dẫn, tỏa ra từ các giá trị văn hóa bao gồm các giá trị vật thể và phi vật thể, giá trị tinh thần và giá trị con người Việt Nam. Phát biểu và chỉ đạo tại Hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh rằng: “Đảng ta nhấn mạnh, văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội… Đảng ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta”. Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến năm 2030 tập trung vào 3 trụ cột tăng cường đầu tư, đổi mới sáng tạo và đột phá thể chế nhằm phát huy vai trò của trụ cột văn hóa gắn liền với trụ cột kinh tế, chính trị, xã hội theo hướng phát triển bền vững.
Văn hóa đã có những đóng góp tích cực, quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày càng cao của sự phát triển, lĩnh vực văn hóa còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập với nguyên nhân khách quan và chủ quan. Chúng ta còn thiếu những tác phẩm văn hóa, văn học, nghệ thuật lớn, tầm cỡ, phản ánh được tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có tác dụng tích cực đối với việc xây dựng đất nước, xây dựng con người. Sự chênh lệch về hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, các miền còn lớn. Đó là những điều mà ai quan tâm đến sự phát triển văn hóa, VHNT cũng trăn trở, ưu tư.
PV: Đầy tâm huyết và sự trăn trở đối với văn hóa nói chung, văn học nghệ thuật nói riêng, chắc hẳn đồng chí sự chỉ đạo riêng để VHNT Quảng Trị tiếp tục có những đổi mới, bứt phá và tạo nên những tác phẩm có giá trị, có tiếng vang?
Đối với đội ngũ văn nghệ sĩ, cá nhân tôi xin được dùng hai từ “chia sẻ”. Mặc dù thời gian gắn bó với mảnh đất cha ông không nhiều, nhưng những gì thân thương về quê hương xứ sở miền Trung “mưa dầm, nắng quạt”, “lắm nghĩa nhiều ân” luôn được ba mẹ tôi nhắc nhớ hàng ngày qua những câu ca dao, điệu ví, câu hát. “Nơi bền lâu là nơi lắng sâu”! Và điều này, chỉ có văn hóa mới làm được, chỉ có những tác phẩm VHNT giàu sức biểu cảm và mang tính khái quát cao mới có thể đi sâu vào lòng người như thế! Toàn bộ đời sống tinh thần của chúng ta hiện nay là gì, nếu không phải là sản phẩm của văn hoá?
Chúng ta cần phải nhận thức sâu sắc hơn, đầy đủ hơn và toàn diện hơn về vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng như trong việc thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Bên cạnh việc tập trung nâng cao đời sống văn hóa ở cơ sở, cần phải chú trọng xây dựng và phát triển văn hóa đỉnh cao, phấn đấu có nhiều tài năng lớn ở các loại hình văn hóa, nghệ thuật, có những tác phẩm tầm cỡ, phản ánh được sâu sắc hiện thực đổi mới vĩ đại của đất nước, có ý nghĩa tích cực trong việc xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam hiện nay.
Việc ươm mầm và phát hiện tài năng trên lĩnh vực văn hóa, VHNT cực kỳ quan trọng. Chúng ta nhận thức được rằng, sẽ không thể có một sự phát triển nhanh và bền vững nếu không phát huy được nội lực của chính quốc gia đó, mà nội lực quan trọng nhất của mỗi một quốc gia chính là con người. Muốn xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc thì phải xây dựng được thế hệ con người mới, ươm mầm thế hệ văn nghệ sỹ trẻ để họ nối tiếp con đường vẻ vang, viết tiếp những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Tôi mong rằng, Tạp chí Cửa Việt, Hội VHNT tỉnh sẽ là một kênh thông tin quan trọng cùng với các cấp, các ngành trong việc phát hiện và bồi dưỡng tài năng trẻ.
Với sự trân quý, tin yêu và kỳ vọng, tôi mong rằng Văn nghệ sĩ Quảng Trị, đội ngũ những người làm công tác văn hóa, nhận lấy trách nhiệm của mình trong việc đưa nền văn hóa, VHNT phát triển. Không ngừng sáng tạo, đổi mới để có những tác phẩm có giá trị, có tầm vóc vượt ra khỏi biên giới của nước Việt.
Về phía các cơ quan tham mưu, phải cùng suy nghĩ để làm thế nào để “khơi thông nguồn lực” và “thúc đẩy sáng tạo”; tham mưu xây dựng cơ chế đặc thù với một số lĩnh vực hoạt động văn hóa để giải phóng sức sáng tạo, khai thác các nguồn tài nguyên văn hóa và khuyến khích sự tham gia tích cực của xã hội, tạo động lực phát huy sức mạnh nội sinh của văn hóa.
Nhân dịp đón tết cổ truyền của dân tộc, thay mặt Tỉnh ủy, tôi biểu dương và cảm ơn những đóng góp to lớn của đội ngũ trí thức, văn nghệ sỹ, của các lực lượng tham gia trên mặt trận văn hóa trong thời gian vừa qua. Chúc các đồng chí luôn đầy tràn nhiệt huyết, tinh anh và đầy uy lực như loài hổ - loài được chọn làm biểu tượng cho năm Nhâm Dần này. Những tác phẩm của các đồng chí sẽ luôn sống trong tâm trí người đọc và tồn tại mãi với thời gian!
PV: Xin trân trọng đón nhận những tình cảm trân quý của đồng chí Bí thư Tỉnh ủy dành cho Văn nghệ sĩ tỉnh nhà và mong rằng đồng chí tiếp tục quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi để VHNT Quảng Trị cống hiến nhiều hơn trong sự nghiệp đổi mới.
Đoàn Phương Nam thực hiện
* “Súng, Vi trùng và Thép - Định mệnh của các xã hội loài người”: Ấn bản ở Việt Nam do Trần Tiễn Cao Đăng dịch, Nhà xuất bản Thế Giới phát hành, là một trong hai quyển sách đoạt giải A tác phẩm đoạt Giải thưởng Sách quốc gia lần thứ tư năm 2021.