Trong tuyên bố đưa ra ngày 5/1, chính phủ Iran nêu rõ, kể từ giờ trở đi, nước này sẽ không còn tuân thủ các giới hạn vận hành trong công nghiệp hạt nhân, gồm cả các yếu tố liên quan tới năng lực và mức độ làm giàu uranium, số nhiên liệu làm giàu cũng như các hoạt động nghiên cứu và phát triển.
“Bằng việc thực hiện bước cắt giảm thứ 5 trong cam kết hạt nhân, nước Cộng hòa Hồi giáo Iran đã loại bỏ giới hạn vận hành chủ chốt cuối cùng trong JCPOA, vốn đề cập tới việc giới hạn số lượng máy li tâm” – tuyên bố trên nêu rõ.
Chính phủ Iran khẳng định, sau khi quyết định này được đưa ra, nước này sẽ theo đuổi chương trình hạt nhân dựa trên nhu cầu về công nghệ. Tuy nhiên, thông báo cũng nêu rõ, Iran sẽ tiếp tục hợp tác với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) như nước này đã từng làm trong quá khứ. Iran sẵn sàng tuân thủ trở lại các cam kết trong thỏa thuận hạt nhân lịch sử nếu như các lệnh trừng phạt nhằm vào nước Cộng hòa Hồi giáo này được gỡ bỏ và Iran có thể được hưởng những lợi ích mà JCPOA mang lại. Tổ chức Năng lượng nguyên tử Iran (AEOI) có nghĩa vụ thực hiện tất cả các biện pháp cần thiết theo tinh thần của quyết định này, dựa trên cơ sở phối hợp với Tổng thống Hassan Rouhani.
JCPOA được Iran và nhóm P5+1 (gồm Anh, Pháp, Mỹ, Nga, Trung Quốc và Đức) ký năm 2015, đề cập tới việc dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với Iran để đổi lấy những hạn chế trong chương trình hạt nhân của Tehran. Tuy nhiên, đến tháng 5/2018, Tổng thống Mỹ D.Trump đã đơn phương rút khỏi bản JPCOA và áp đặt trở lại các biện pháp trừng phạt mạnh mẽ nhằm vào Iran. Đáp lại động thái trên của Mỹ, Iran đã 4 lần vận dụng các điều khoản 26 và 36 trong thỏa thuận hạt nhân lịch sử để từng bước thu hẹp các cam kết.
Ở bước đi thứ nhất, Iran đã tăng trữ lượng uranium làm giàu vượt ngưỡng trần 300 kg được quy định trong JCPOA. Đến bước đi thứ 2, Iran đã bắt đầu nâng mức làm giàu uranium tới độ tinh khiết vượt quá giới hạn 3,76% trong JCPOA. Trong bước đi thứ 3, Iran đã cho khởi động các máy li tâm tối tân để tăng cường trữ lượng uranium làm giàu, đồng thời kích hoạt một chuỗi gồm 20 máy li tâm IR-4 và 20 máy li tâm IR-6 nhằm phục vụ cho các mục tiêu nghiên cứu và phát triển. Gần đây nhất, vào tháng 11/2019, Iran đã bắt đầu bơm gas vào các máy li tâm tại cơ sở hạt nhân Fordow trong bước đi thứ 4 của Iran nhằm cắt giảm các cam kết trong JPCOA và được thực hiện dưới vai trò giám sát của IAEA.
Cách đây ít lâu, Iran đã bày tỏ lập trường rằng, việc nước này cắt giảm các cam kết trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 là một “lời cảnh tỉnh” đối với các bên ký kết còn lại nhằm bảo vệ các lợi ích kinh tế của Iran. Theo nhận định của giới phân tích, việc Iran cắt giảm các cam kết theo từng bước là một diễn biến cho thấy nước này vẫn muốn níu giữ bảo thỏa thuận hạt nhân lịch sử. Tuy nhiên, bản thỏa thuận từng được coi là một thành tựu ngoại giao quốc tế này đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ nếu các bên liên quan không tỏ ra quyết đoán và hành động phù hợp nhằm đảo ngược các bước đi của Iran./.
Thu Lan (Theo báo chí nước ngoài)