Trong nửa đầu của thế kỷ XX, nhiều tổ chức của trí thức Việt Nam đã được thành lập và phát triển rộng khắp đã góp phần tích cực vào việc mở mang dân trí, giải phóng dân tộc, chấn hưng đất nước. Ngay sau ngày hòa bình lập lại (năm 1954), Đảng và Nhà nước ta đã rất quan tâm, tạo mọi điều kiện để nhiều hội nghề nghiệp được thành lập, nhất là sau khi Nhà nước ban hành Sắc lệnh số 52 quy định về Hội và Sắc lệnh số 102 quy định về Quyền lập hội. Một số hội đã được thành lập, như: Hội Luật gia Việt Nam (năm 1955), Tổng hội Y Dược học Việt Nam (năm 1955), Hội Y học cổ truyền Việt Nam (năm 1957). Năm 1963, Hội Phổ biến kiến thức Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam - tổ chức tiền thân của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam ngày nay, đã được thành lập nhằm tập hợp, quy tụ các nhà khoa học, trí thức hoạt động trong lĩnh vực khoa học và kỹ thuật để đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức khoa học và kỹ thuật cho quần chúng nhân dân. Ngày 26/3/1983, tại Thủ đô Hà Nội, 15 tổ chức hội thuộc các lĩnh vực khoa học và kỹ thuật đã tiến hành Đại hội thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam.
Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 06/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X đã khẳng định: “Xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh là trực tiếp nâng tầm trí tuệ của dân tộc, sức mạnh của đất nước; nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng và chất lượng hoạt động của hệ thống chính trị. Đầu tư cho xây dựng đội ngũ trí thức là đầu tư cho phát triển bền vững”. Kế thừa, phát triển những quan điểm đó, tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XIII, Đảng ta đã tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 06/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” và ban hành Nghị quyết số 45-NQ/TW, ngày 24/11/2023 “về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững trong giai đoạn mới”. Theo đó, Nghị quyết đã cụ thể hóa, phát triển, bổ sung nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng, phát huy vai trò đội ngũ trí thức trong thời đại mới; trong đó, khẳng định: “Xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh toàn diện là đầu tư cho xây dựng, bồi đắp “nguyên khí quốc gia” và phát triển bền vững”; xây dựng đội ngũ trí thức thực chất là xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao - một trong những động lực chủ yếu thúc đẩy phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Đây là tư duy mới, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng về xây dựng và phát huy vai trò đội ngũ trí thức, nhằm tạo động lực thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.
Ngay từ khi mới thành lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Nước nhà cần phải kiến thiết; kiến thiết cần phải có nhân tài”. Trong bài viết, “Nhân tài và Kiến quốc”, đăng trên Báo Cứu quốc số ra ngày 14/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: ‘Kiến thiết cần có nhân tài. Nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm, nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng ngày càng phát triển càng thêm nhiều”. Để xây dựng chế độ mới, chuẩn bị cho công cuộc kháng chiến, kiến quốc nhiều hy sinh, gian khổ ở phía trước, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thực thi nhiều biện pháp nhằm phát hiện, tập hợp, sử dụng, trọng dụng nhân tài; giúp đỡ thế hệ trí thức mới tiến bộ, đào tạo họ thành những trí thức “chính tâm và thân dân”. Hưởng ứng Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ mới, nhiều trí thức, văn nghệ sĩ là người Việt Nam sinh sống và làm việc ở nước ngoài đã tự nguyện trở về Tổ quốc tham gia cuộc kháng chiến, kiến quốc đầy hy sinh, gian khổ. Ở trong nước, đội ngũ trí thức, nhà khoa học cũng tâm huyết với cách mạng. Đội ngũ những người làm công tác văn hóa, văn nghệ đồng cam cộng khổ, gắn bó bền chặt với đời sống công, nông, binh; ngợi ca và góp phần nhân lên niềm tin, sức mạnh, ý chí quyết chiến, quyết thắng của cả dân tộc..
Đồng hành cùng dân tộc, cùng Nhân dân dưới ngọn cờ của Đảng, nhiều thế hệ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sĩ tiếp tục trở thành người chiến sĩ trong các cuộc trường chinh đánh thắng hai đế quốc lớn là Pháp và Mỹ, bảo vệ từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc, đưa đất nước vững bước trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.
Lịch sử đấu tranh cách mạng giành độc lập cho dân tộc đã cho thấy, khi Đảng có được sự “chung lưng, đấu cật”, “mọi trí thức lớn và văn nghệ sĩ đã đứng về “dưới lá cờ nghĩa của Cách mạng” để cùng đấu tranh và xây dựng một “xã hội kiểu mới” như nhà văn Nguyễn Tuân từng nói, thì cuộc cách mạng xây dựng một nền tảng tinh thần mới cho xã hội của Đảng tất yếu thành công. Việc này càng nguyên giá trị trong thời đại hiện nay, khi đất nước ngày càng hội nhập sâu rộng với đời sống quốc tế và tiếp nhận cùng lúc, liên tục, đan xen nhiều luồng tư tưởng, văn hóa, tri thức khổng lồ từ bên ngoài...
Việc Đảng ta khẳng định, tiếp nối, phát huy những giá trị to lớn của Đề cương về Văn hóa Việt Nam và quán triệt những định hướng quan trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 để tổ chức Hội nghị gặp mặt đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nhân dịp đầu Xuân Quý Mão 2023 (ngày 16/02/2023) và cuộc gặp mặt đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sĩ năm 2024, thực sự là điểm tựa vững chãi, lời hiệu triệu “triệu người như một”, kim chỉ nam cho toàn thể giới trí thức, văn nghệ sĩ đồng lòng sáng tạo, cống hiến “đóng góp xứng đáng cho sự vững mạnh của dân tộc, tiếp tục bồi đắp và làm rạng rỡ trí tuệ, bản lĩnh Việt Nam, đáp ứng lòng mong đợi của Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta”.
Trí Ánh (Tổng hợp)