Đoàn TNCS Hồ Chí Minh do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Được xây dựng, rèn luyện và trưởng thành qua các thời kỳ đấu tranh cách mạng, vì lẽ đó tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh luôn giữ vai trò quan trọng đối với thanh niên trong từng giai đoạn lịch sử, đặc biệt là tổ chức đoàn cấp cơ sở.
Tổ chức Đoàn cấp cơ sở được thành lập theo địa bàn dân cư, theo ngành nghề, theo đơn vị học tập, công tác, lao động, nơi cư trú và đơn vị cơ sở trong lực lượng vũ trang nhân dân. Tổ chức cơ sở đoàn có thể trực thuộc Đoàn cấp huyện, Đoàn cấp tỉnh tùy thuộc vào tính đặc thù của từng đơn vị. Với vị trí là cấp cuối cùng trong hệ thống tổ chức đoàn, tổ chức Đoàn cấp cơ sở có vai trò quan trọng: là nền tảng của Đoàn, là cầu nối giữa tổ chức đoàn với đoàn viên, thanh niên, giữa tổ chức đoàn với hệ thống chính trị ở địa phương; là nơi trực tiếp tổ chức cho đoàn viên, thanh niên thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, chủ trương, phương hướng hoạt động của Đoàn; là chỗ dựa vững chắc của đoàn viên, thanh niên thông qua việc tập hợp, giải quyết hoặc phản ánh tâm tư, nguyện vọng của đoàn viên, thanh niên đối với Đảng, Nhà nước, với tổ chức đoàn. Với vị trí, vai trò quan trọng đó, tổ chức đoàn cấp cơ sở luôn nhận thức giáo dục thanh niên là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, trong đó tổ chức đoàn cấp cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện nhiệm vụ này.
Trong những năm qua, các tổ chức Đoàn cấp cơ sở trên địa bàn toàn tỉnh đã từng bước đổi mới nội dung, phương thức giáo dục, tập trung phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt, phát huy tính tích cực, tự giác trong tự bồi dưỡng, tự giáo dục rèn luyện thanh niên. Công tác nắm bắt tình hình tư tưởng, định hướng dư luận trong thanh niên trước những diễn biến phức tạp và công tác đấu tranh với những luận điệu chống phá, âm mưu, hành động "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch nhằm vào thanh niên được tiến hành thường xuyên. Đặc biệt, Ban Thường vụ Tỉnh đoàn Quảng Trị đã ban hành Kế hoạch số 131/KH-TĐ, ngày 30/12/2011 về đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong đoàn viên thanh niên nhằm đưa việc học tập và làm theo lời Bác trở thành công việc thường xuyên, hàng ngày của mỗi đoàn viên thanh niên; các cấp bộ đoàn thường xuyên tổ chức tốt các cuộc vận động: “Tuổi trẻ tự hào tiến bước dưới cờ Đảng, “Sáng tạo trẻ”, “Ba trách nhiệm”, “Tuổi trẻ Quảng Trị làm theo lời Bác”; các buổi tọa đàm, trao đổi về những chủ đề: “Đoàn viên, thanh niên phấn đấu trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam”, các diễn đàn “Đảng với thanh niên - thanh niên với Đảng”; các cuộc thi tìm hiểu về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, truyền thống vẻ vang của Đảng Cộng sản Việt Nam, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Thông qua các hoạt động, việc truyền thụ, giác ngộ lý tưởng cách mạng cho đoàn viên thanh niên trong thời kỳ mới được thực hiện có hiệu quả. Bên cạnh đó, các cấp bộ đoàn chủ động tham mưu cho cấp ủy, phối hợp với các ngành đoàn thể, tổ chức phát động và triển khai sâu rộng các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ: “Xung kích phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc”, “Đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”, “Xây dựng đô thị văn minh”, phong trào “Ngày Chủ nhật xanh” được các cấp bộ Đoàn triển khai thực hiện với nhiều công trình, phần việc cụ thể, thiết thực như: Tổ chức ra quân vệ sinh môi trường, thu gom, phân loại, xử lý rác thải, vệ sinh các tuyến đường thanh niên tự quản; vệ sinh các Nghĩa trang liệt sỹ, di tích lịch sử; trồng cây xanh…Qua đó đã khẳng định tinh thần xung kích, tình nguyện, sáng tạo của thanh niên vì sự phát triển của cộng đồng.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng từ những mặt trái của nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, mạng xã hội phát triển bùng nổ, trong thanh niên nổi lên một bộ phận sống thực dụng, chạy theo danh lợi, bất chấp đạo lý, dẫn đến nhiều tiêu cực trong xã hội. Cùng với đó, sự chống phá của các thế lực thù địch, phản động nhằm thực hiện âm mưu "diễn biến hòa bình", đã tác động không nhỏ đến tâm lý của không ít bạn trẻ còn mơ hồ về kiến thức, thiếu vững vàng về lập trường, tư tưởng chính trị. Thanh niên, sinh viên, những đối tượng thường xuyên tiếp xúc với internet dễ trở thành nạn nhân của những chiêu trò xuyên tạc, bôi nhọ. Hậu quả là đã có một bộ phận thanh niên xa rời lý tưởng, mất phương hướng phấn đấu, không có ý chí lập thân, lập nghiệp, thậm chí lôi kéo các thanh niên khác đi theo con đường sai trái. Thực trạng này, một mặt ảnh hưởng đến tương lai của chính họ, gây cản trở sự phát triển lành mạnh của xã hội, bền vững của đất nước; mặt khác dễ bị các thế lực thù địch khai thác, lợi dụng để tiến hành chiến lược “diễn biến hòa bình”, hòng chống phá và ngăn chặn sự phát triển của cách mạng Việt Nam. Ðây thật sự là một thách thức rất lớn đối với các cấp chính quyền và nhất là Ðoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục thanh niên.
Trên cơ sở những kết quả đã đạt đạt được và những hạn chế còn tồn tại, để tiếp tục góp phần giáo dục truyền thống đạo đức cách mạng, bản lĩnh chính trị, tư tưởng cho các đoàn viên thanh niên, thiết nghĩ các tổ chức đoàn cấp cơ sở nói chung cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tổ chức đoàn cấp cơ sở phải làm tốt và có hiệu quả công tác tuyên truyền giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối đổi mới của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trên cơ sở từ thực tiễn cuộc sống đến với thanh niên. Thực tế, hiện nay, nhận thức, hiểu biết của một số đoàn viên, thanh niên về chủ nghĩa Mác - Lênin hay tư tưởng Hồ Chí Minh còn mờ nhạt. Một phần do số thanh niên đọc sách và nghiên cứu không nhiều, trong khi đó, số thanh niên có hiểu biết nhất định để đủ khả năng phổ biến, tuyên truyền lại càng ít. Chính vì vậy, đôi lúc thế hệ trẻ như "lạc đường", mông lung trong xã hội tràn ngập thông tin đa chiều. Do đó, cần đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học trẻ nghiên cứu chuyên sâu về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ đó, lựa chọn những người ưu tú để đào tạo, bồi dưỡng trở thành những cán bộ đoàn cốt cán, làm nòng cốt cho các hoạt động tuyên truyền, đoàn kết, tập hợp thanh niên.
Thứ hai, tiếp tục giáo dục, rèn luyện đoàn viên thanh niên hướng tới những phẩm chất tốt đẹp của người lao động mới như: chủ động, sáng tạo, có trách nhiệm cao trong công việc, có bản lĩnh, chuyên môn giỏi, thích ứng nhanh với khoa học công nghệ mới; đồng thời phải biết khiêm tốn, không tự cao, tự đại với những gì mình đạt được.
Thứ ba, các tổ chức Đoàn cấp cơ sở cần bám sát tình hình thực tế, tổ chức những phong trào thiết thực, cụ thể để tập hợp đoàn viên, thanh niên tham gia. Tránh bệnh phô trương, hình thức, hô hào khẩu hiệu. Các phong trào phải hướng về thanh niên, nhất là đối tượng thanh niên ở khu dân cư, thanh niên trong đồng bào dân tộc..., giúp họ củng cố niềm tin qua những hoạt động cụ thể, gắn lý thuyết, kiến thức được học trong nhà trường, sách vở vào thực tiễn đời sống và công tác chuyên môn hằng ngày. Qua các đợt sinh hoạt, trải nghiệm thực tế, khơi dậy trong thanh niên tình yêu cuộc sống, trân quý những giá trị truyền thống ông cha, thấy được trách nhiệm của bản thân trước những yêu cầu, đòi hỏi của xã hội.
Thứ tư, nêu cao tinh thần cảnh giác với các thế lực thù địch, chống phá cách mạng. Các tổ chức Đoàn cần thường xuyên nâng cao nhận thức về thực chất âm mưu hoạt động “diễn biến hòa bình” và những vấn đề các thế lực thù địch lợi dụng họ để chống phá cách mạng, giúp các bạn trẻ cảnh giác, chủ động phòng chống âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, các loại tội phạm và ảnh hưởng của các luồng phản văn hóa. Một khi đã ngộ ra sự phi nghĩa, giả dối của những luồng văn hóa, tuyên truyền tiêu cực từ các thế lực thù địch và nhận ra giá trị đích thực của đạo đức cách mạng, tự trong ý thức, hành động của thế hệ trẻ sẽ đi đúng hướng.
Thứ năm, các tổ chức Đoàn cấp cơ sở cần đổi mới phương pháp giáo dục tư tưởng chính trị cho các đoàn viên. Để công tác giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng cho thanh niên có hiệu quả thì cần giáo dục thanh niên không chỉ tác động bằng sức mạnh của lý trí, mà bằng cả sức mạnh của tình cảm cách mạng, có như vậy những tri thức giáo dục mới in đậm trong tâm trí của thanh niên. Khi thanh niên đã nhận thức và có một tình cảm cách mạng sâu sắc, có sự say mê, thì sẽ thôi thúc họ tìm đến với kiến thức về lý tưởng cộng sản, biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục cho mỗi thanh niên. Các hình thức, phương pháp giáo dục theo lối áp đặt, nhận thức một chiều, máy móc, cứng nhắc theo một khuôn mẫu có sẵn sẽ không còn phù hợp trong quá trình giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ hiện nay. Giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng cho thanh niên không chỉ dừng lại ở những buổi lên lớp chính trị, mà cần thường xuyên tiến hành các hình thức trao đổi, tọa đàm, đối thoại, tranh luận, diễn đàn, qua đó giúp họ nhận thức đúng bản chất của các vấn đề, biến những tri thức tiếp nhận được thông qua các hình thức giáo dục đó thành tài sản riêng của mỗi người. Bên cạnh đó, cần làm tốt phong trào tuyên truyền, phổ biến các tấm gương anh dũng, gương người tốt, việc tốt...
Đất nước đang trong quá trình hội nhập, phát triển sâu rộng, những thách thức, khó khăn mới lại càng hiện hữu. Chính vì vậy, để thực hiện tốt Nghị quyết 35-NQ/TW, ngày 22 tháng 10 năm 2018 của Bộ Chính trị, nhiệm vụ của các tổ chức đoàn cấp cơ sở là phải không ngừng đổi mới nội dung và phương thức hoạt động nhằm phát huy tốt hơn nữa vai trò của mình trong công tác tư tưởng chính trị đối với thanh niên, góp phần giúp cho Đoàn TNCS Hồ Chí Minh xứng đáng với truyền thống 89 năm xây dựng, cống hiến, trưởng thành. Phạm Xuân Ngọc – Trường Chính trị Lê Duẩn