 |
| Thứ trưởng Bộ Công thương Trần Quốc Khánh, cùng đại điện các công ty thành viên trong Hiệp hội Bán hàng đa cấp Việt Nam. Ảnh: VGP/DA |
Bán hàng đa cấp xuất hiện tại Việt Nam từ đầu những năm 2000. Khi chính thức gia nhập WTO, một trong những điều khoản mà các nước yêu cầu Việt Nam phải thực hiện đó là chấp thuận hoạt động kinh doanh đa cấp. Và điều này đã tạo ra một làn gió mới, thu hút nhiều người tham gia vào lĩnh vực bán hàng đa cấp.
Tuy nhiên, trong giai đoạn ban đầu, cùng với sự phát triển của các DN bán hàng đa cấp chân chính, nhiều loại hình đa cấp biến tướng cũng núp bóng và phát triển. Rất nhiều vụ việc liên quan đến các DN đa cấp hoạt động trong giai đoạn từ trước 2016 đã gây thiệt hại cho hàng trăm nghìn người tham gia với số tiền lên đến hàng nghìn tỷ đồng.
Trong giai đoạn từ năm 2016 đến nay, Bộ Công Thương đã triển khai rất nhiều biện pháp quản lý để xử lý triệt để các vấn đề còn tồn tại của ngành bán hàng đa cấp.
Nâng cao hiệu quả toàn diện công tác quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp
Thứ nhất, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý điều chỉnh đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
Bộ Công Thương đã trình Chính phủ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật quan trọng, đóng vai trò then chốt trong quản lý và xử lý vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp trong giai đoạn này. Nổi bật trong đó là Nghị định số 40/2018/NĐ-CP ngày 11/3/2018 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp thay thế cho Nghị định số 42/2014/NĐ-CP, qua đó thắt chặt hơn nữa các điều kiện hoạt động trong lĩnh vực bán hàng đa cấp, phân cấp sâu hơn cho các địa phương, quy định trách nhiệm quản lý của nhiều bộ, ngành liên quan.
Bộ Công Thương cũng trình Chính phủ ban hành Nghị định số 141/2018/NĐ-CP ngày 8/10/2018 sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.
Về chế tài hành chính, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, thay Nghị định số 185/2013/NĐ-CP. Trong đó, các quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động bán hàng đa cấp đã được quy về một văn bản, đảm bảo thuận lợi cho các cơ quan quản lý trong công tác xử lý vi phạm.
Về chế tài hình sự, trên cơ sở đề xuất của Bộ Công Thương, Chính phủ đã trình Quốc hội ban hành Điều 217a Bộ luật Hình sự, quy định một tội danh riêng về vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp. Đây là cơ sở quan trọng để phát hiện và xử lý sớm tội phạm trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, không cần phải đợi đến khi có đơn tố cáo mới có thể xử lý theo tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Thứ hai là tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý các khiếu nại trong lĩnh vực kinh doanh theo phương thức đa cấp.
Với sự hoàn thiện của hành lang pháp lý, Bộ Công Thương đã vào cuộc lập lại trật tự cho thị trường bán hàng đa cấp, mà việc đầu tiên đó là tăng cường công tác điều hành, quản lý có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa ngành công thương và các bộ, ban, ngành liên quan, thống nhất từ Trung ương đến địa phương.
Từ năm 2016 đến nay, Bộ Công Thương đã triển khai 65 đoàn thanh tra, kiểm tra có thành viên là đại diện Bộ Công an, Bộ Y tế, cơ quan thuế địa phương, xử phạt số tiền hơn 13 tỷ đồng và thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp của 24 DN.
Các đơn từ khiếu nại, tố cáo liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp có xu hướng giảm mạnh. Nếu như năm 2016, số lượng đơn khiếu nại tố cáo các DN đa cấp lên đến hơn 1.000 đơn thư, thì con số này đã giảm đáng kể, năm 2017 có hơn 700 đơn thư, năm 2018 hơn 300 đơn thư và 10 tháng năm 2019 chỉ có chưa đến 100 đơn thư. Đến năm 2020, chỉ có 79 lượt khiếu nại, đơn kiến nghị, đơn tố cáo… liên quan đến người tham gia bán hàng đa cấp, một số đơn có nhiều người đứng tên.
Thứ ba, triển khai tích cực và hiệu quả các biện pháp hỗ trợ thực thi pháp luật kinh doanh theo phương thức đa cấp.
Bộ Công Thương cũng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đã đạt được hiệu quả đáng kể. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến được thực hiện thường xuyên, đa dạng về phương thức thực hiện để thông tin đến được đông đảo người dân (đăng tải trên website của Bộ Công Thương, tuyên truyền qua các kênh truyền thanh, truyền hình quốc gia, các diễn đàn báo chí dưới dạng Talkshow hay đối thoại trực tuyến, tổ chức các buổi tọa đàm để tuyên truyền cho đối tượng là sinh viên…), phát triển và vận hành ứng dụng điện thoại iMLM nhằm tối ưu hóa cách truyền tải thông tin tới người dân về hoạt động bán hàng đa cấp. Đến nay người dân đã có nhận thức tốt hơn về các hoạt động bán hàng đa cấp bất chính và có ý thức phòng tránh cao hơn, qua đó cũng giảm thiểu thiệt hại từ các hoạt động bán hàng đa cấp bất chính.
Chính phủ, Bộ Công Thương cũng ban hành các chỉ thị, đề án nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. Tiếp sau thành công của Đề án nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp trong giai đoạn năm 2018-2020, Bộ Công Thương tiếp tục ban hành Đề án nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp trong giai đoạn năm 2021-2025 (kèm theo Quyết định 2837/QĐ-BCT ngày 5/11/2020 của Bộ trưởng Bộ Công Thương) để các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan, cơ quan truyền thông cùng tham gia, phối hợp hành động nâng cao hiệu quả quản lý pháp luật kinh doanh theo phương thức đa cấp.
Theo đó, các địa phương cũng đã ban hành đề án ở cấp địa phương để thực hiện các biện pháp hỗ trợ thực thi pháp luật bán hàng đa cấp trên phạm vi địa bàn, đặc biệt là biện pháp tuyên truyền, phát hiện và xử lý các trường hợp kinh doanh theo phương thức đa cấp không phép tại địa phương.
Ngành bán hàng đa cấp tăng trưởng theo hướng hiệu quả hơn
Với sự vào cuộc đồng loạt và quyết liệt của các cơ quan quản lý Nhà nước từ Trung ương đến địa phương, có thể nói, đến nay hoạt động bán hàng đa cấp đã và đang từng bước ổn định, không còn các vụ việc có hậu quả nghiêm trọng, doanh thu ngành tăng đều và các DN đã có những đóng góp nhất định vào ngân sách của Nhà nước. Kết quả hoạt động bán hàng đa cấp trong giai đoạn 2015-2020 được thể hiện qua các con số sau:
Trong giai đoạn 2015-2020, số lượng DN bán hàng đa cấp tại Việt Nam có xu hướng giảm mạnh, từ 67 DN vào thời điểm cuối năm 2015, xuống chỉ còn 22 DN vào cuối năm 2020. Mặc dù có những DN được cấp mới giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp, nhưng, số DN chấm dứt hoạt động bán hàng đa cấp, hoặc bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp vẫn nhiều hơn, dẫn đến số lượng DN bị giảm rõ rệt.
Có những rào cản về mặt pháp lý đối với việc gia nhập và phát triển trên thị trường kinh doanh đa cấp tại Việt Nam, nhưng đó là những rào cản cần thiết, giúp thanh lọc thị trường. Những rào cản này mặc dù làm tăng chi phí tuân thủ của những DN bán hàng đa cấp chân chính, nhưng cũng tạo một sân chơi bình đẳng, đúng nghĩa cho họ phát triển.
Có thể thấy, mặc dù số lượng DN giảm rõ rệt, nhưng doanh thu của ngành lại có xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ. Số liệu thống kê về doanh thu bán hàng đa cấp tại Việt Nam giai đoạn 2015-2020 tăng với tốc độ tăng trưởng bình quân trong giai đoạn đạt 16%, thuộc top 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ nhất thế giới (năm 2019).
Theo thống kê về hoạt động của ngành trong giai đoạn 2015-2020, số lượng người tham gia bán hàng đa cấp mỗi năm ở mức trung bình khoảng 800.000 người, năm 2018 ghi nhận số lượng người tham gia cao nhất ở mức gần 1,25 triệu người.
Cũng theo báo cáo từ các DN bán hàng đa cấp trong giai đoạn 2018-2020, trong số người tham gia bán hàng đa cấp thì thực chất trung bình khoảng 60% là những người có nhận hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế từ hoạt động bán hàng đa cấp. Số lượng người còn lại đăng ký trở thành người bán hàng đa cấp để được mua sản phẩm với giá ưu đãi dành cho nhà phân phối của DN. Thực tế này cho thấy hoạt động của các DN bán hàng đa cấp hiện nay cũng đã hướng dần tới việc phân phối và lưu thông hàng hóa, không phải là hoạt động đầu tư như trước đây.
Cùng với đó, xu hướng tăng trưởng mức hoa hồng, tiền thưởng và lợi ích kinh tế khác mà các DN bán hàng đa cấp chi trả cho người tham gia bán hàng đa cấp tại Việt Nam giai đoạn 2015-2020 tương đồng với xu hướng tăng trưởng cùng với doanh thu. Theo đó, những người tham gia có thu nhập từ hoạt động bán hàng đa cấp có xu hướng tăng và có thể coi đây là một công việc nghiêm túc và tuân thủ pháp luật của ngành.
Tỉ lệ nghịch giữa tăng trưởng doanh thu bán hàng đa cấp và biến động số lượng DN bán hàng đa cấp trên thị trường đã phần nào phản ánh được sự phát triển dần đi vào chiều sâu và chất lượng của lĩnh vực kinh doanh đa cấp tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2020.
Đồng thời mức đóng góp thuế vào ngân sách Nhà nước của các DN bán hàng đa cấp có xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ trong giai đoạn 2015-2020, với tốc độ gia tăng bình quân 29%.
 |
| Nguồn: Bộ Công Thương- Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng |
Đây là một tín hiệu đáng mừng, cho thấy kết quả hoạt động kinh doanh của các DN bán hàng đa cấp tại Việt Nam trong thời gian gần đây đã gặt hái lợi nhuận ngày càng nhiều hơn. Hơn thế nữa, xu hướng này cũng phản ánh vai trò, trách nhiệm xã hội của các DN bán hàng đa cấp đang ngày càng tăng lên.
DA